Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta

IV. Elektr yuritmalardagi o’tkinchi jaryonlar.
4.1. Umumiy ma’lumotlar.
Elektr yuritmani bir holatidan boshqa holatiga o’tishda o’tkinchi jarayonlar sodir bo’ladi: ishga tushirishda, tormozlashda, reverslashda, yuklamaning keskin o’zgarishida, tezlikni pog’onali rostlashda. Elektr yuritma ishida o’tkinchi jarayonlar katta axamiyatga ega bo’ladi. Elektr dvigatelni quvvatini aniqlashda, boshqarish apparatlari va tizimini tanlashda o’tkinchi jarayonlarni isobga olish zarur. O’tkinchi jarayonlar elektr yuritmalarda turli holatlarni yuzaga keltiradi – dvigatel tezligi, toki, momentini o’zgarishi; dvigatelni qizishi; mexanik, elektromagnit va issiqlik jarayonlari sodir bo’ladi.[4]
Mexanik va elektromagnit xodisalar, issiqlik jarayonlarga nisbatan, juda tez o’tadi. Shuning uchun mexanik va elektromagnit xodisalarni elektromexanik jarayonlarga birlashtirib, issiqlik jarayonlardan aloxida hisoblanadi. Elektromexanik o’tkinchi jarayonlarni hisoblash natijasida ω = f(t), I = f(t), M=f(t) bog’lanishlar hosil qilinadi, dinamik yuklamalar aniqlanadi va tanlangan dvigatelni shu yukamalarga mosligi tekshiriladi.
4.2. Elektr yuritmani reostatli ishga tushirishdagi o’tkinchi jarayonlarni hisoblash.
Elektr yuritmani ishga tushirishda aylanish tezligi, tok va moment vaqtga bog’liq ravishda o’zgaradi. ω = f(t), I = f(t), M=f(t) bog’lanishlarni differentsial tenglamalarni echib hosil qilish mumkin:

• 
  elektr yuritmani harakati tenglamasi
  

M = cJ; M = M_c + J(dω/dt)=1242.1

• 
  yakor zanjirining turgunlik tenglamasi
  

U = cω + JR; c=2.4

• 
  tezlik tenglamasi
  

ω_c = ω + T_m (dω/dt)=83

Bu tenglamalarni echimi o’tkinchi jarayondagi tezlik, tok va momrnt tenglamalarini beradi:

;
;

Bu erda, - tezlik, tok va momentni turg’un qiymatlari;

- tezlik, tok va momentni boshlangich qiymatlari;
t – o’tkinchi jarayon vaqti
T_m - o’tkinchi jarayonning vaqtining doyimiysi.
Vaqtning elektromexanik doimiysi:

• 
  mustaqil qoʻzgʻatgichli dvigatel uchun:
  

T_M = (J∙ω₀)/ M_K = (J∙R_Σ)/ (кФ)²= (J∙R_Σ)/ c²=0.89

• 
  asinxron dvigatel uchun:
  

T_M = (J∙ω₀)/ M_K = (J∙ω₀∙S_H)/ M
Oʻtkinchirejimvaqti har bir pog’ona uchun aniqlanadi
t_i = T_Mln [(M_K – M_ci) / (M_i – M_ci)]=0.95
Tabiiy xarakteristika bo’yicha yuritmani tezlanish vaqti
t_t = (3÷4) T_M=3.1
Tenglamalarni prametrlari ishga tushirish grafiklaridan olinadi(5,6,10rasmlar).
Vaqtning 0dan t_iqiymatlari uchun M va ω lar hisoblanadi va o’tkinchi jarayon grafiklari quriladi

t, sek	0	0.2	0.4	0.6	0.7	0.8	0.95
M, Nm	3403.2	2968.3	2620.9	2343.4	2226.3	2121.7	1985.3
ω, rad/sek	231.5	151.7	87.96	37.05	15.6	-3.6	-26.6

4.1- rasm: Elektr yuritmani reostatli ishga tushirishdagi o’tkinchi jarayon grafiklari.
Yuritmani to’liq tushirish vaqti aniqlanadi
t_it = t₁ + t₂ + t₃+…+ t_e= sek