O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

7.6-rasm. Daromad o‘zgarishining budjet chizig‘iga ta’siri
O‘z navbatida narxning o‘zgarishi ham budjet chizig‘idagi turli o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi (7.7-rasm).
A tovar

L
N
M

0 V tovar


7.7-rasm. Narx o‘zgarishining budjet chizig‘iga ta’siri
Jumladan:

1. 
   V tovar narxining pasayishi budjet chizig‘i burchagining o‘zgargan holda yangi chiziq hosil bo‘lishiga olib keladi (M chiziq);
   
2. 
   B tovar narxining oshishi budjet chizig‘i burchagining o‘zgargan holda yangi chiziq hosil bo‘lishiga olib keladi (N chiziq);
   
3. 
   A va V tovarlar narxi ilgarigi nisbat saqlangan holda oshsa, u holda eski chiziqqa parallel bo‘lgan yangi chiziq hosil bo‘ladi (L chiziq).
   

Iqtisodiyot nazariyasida iste’molchi tanlovini o‘rganishda mazkur tanlov oqilona ravishda amalga oshiriladi va quyidagi shartlar ta’minlanadi deb faraz qilinadi:

1. 
   mavjud va cheklangan budjetdan to‘liq foydalaniladi;
   
2. 
   ehtiyojlar maksimal darajada qondiriladi.
   

Optimal tanlov ham quyidagi shartlarni keltirib chiqaradi:
birinchidan, tanlov nuqtasining budjet chizig‘ida yotishi. Iste’molchi amalda barcha daromadini iste’molga sarflamay, ma’lum qismini kelgusidagi iste’molga qoldirsada, nazariy jihatdan biz uning barchasi sarflanadi, deb faraz qilamiz. Agar nuqta budjet chizig‘idan chapda yotsa – uning to‘liq sarflanmaganligini, o‘ngda yotsa – imkoniyat darajasidan chetda ekanligini tushunamiz;
ikkinchidan, tanlangan iste’mol tovarlari to‘plami eng ma’qul ko‘rilgan kombinatsiyada bo‘lishi lozim (7.8-rasm). Bunda uchta befarqlik egri chizig‘i ifodalangan bo‘lib, ular iste’molchiga turli darajadagi qoniqish beradi: I₃ – eng yuqori darajadagi qoniqish; I₂ – o‘rtacha qoniqish; I₁ – eng kam qoniqish. Har bir egri chiziqda iste’molchi tanlovini ifodalovchi bittadan nuqta joylashgan: I₁ da – C; I₂ da – D; I₃ da – F nuqtalar.
A
S

• 
  D
  

• 
  ^{F I}3 ^I2
  

^I1
0 B