O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Birinchi bosqich – tayyor metodik tavsiyanomalar aniq qilib ko’chiriladi.
Ikkinchi bosqich – mavjud tizimga ayrim yangi moslama (modifikatsiya) lar, metodlar kiritiladi.
Uchinchi bosqich – yangi g’oyani amalga oshirish mazmuni, metodlari va shakli to’la ishlab chiqiladi.
To’rtinchi bosqich – o’qituvchi o’qitish va tarbiyalashning o’z kontseptsiyasini va metodikasini ishlab chiqadi.
O’qituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlashda jamoadagi psixologik muhit, jamoa a`zolarining qanchalik darajada dunyo ta`lim bozoridagi yangiliklardan xabardor ekanligini hisobga olish zarur.
Pedagogika – ta’lim-tarbiya to‘g‘risidagi ilmiy bilimlar tizimi. Obyektivlik,
maqsadga muvofiqlik, mustahkamlik, bir-biriga zid bo‘lmaslik esa uning asosiy xarakteristikalaridir. Insonning shakllanganligi, rivojlanganligi va tarbiyasi haqidagi
bilim va ularning yuksalish darajasi talabga muvofiqligi obyektivlikning yagona talabidir.
Jahon pedagogika nazariyasi tarbiyaviy jarayonning hokimiyat yuqorisida turgan odamlarning g‘oyalari qanday bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lmasligini allaqachon e’tirof etgan. O‘sib borayotgan avlod tarbiyasi juda jiddiy jarayon bo‘lib, uni o‘tkinchi narsalarga bog‘liq qilib qo‘yish mumkin emas. Chunki uni tashkil etuvchi qoidalar inson tabiati va uning rivojlanishi haqidagi obyektiv ma’lumotlarga ziddir.
Kuchli, ta’sirchan va mustahkam tarbiya tizimini faqatgina fan o‘rnatgan obyektiv asoslar va amaliyotda tasdiqlangan qoidalar yordamida rivojlantirish mumkin. Bu, albatta, innovatsion pedagogika bilan bog‘liqdir.
Demak, innovatsion pedagogikani, ko‘pincha, an’anaviy, alternativ deb ataydilar. Bu fikrga qo‘shilmaslik mumkin emas, hech bo‘lmaganda eng oddiy tushunchalar bo‘yicha: sinf ham, o‘quvchi ham, mazmun va darsliklar ham yo‘qolib ketmaydi-ku. Agar pedagogik tizim saqlanib qolsa, unda faqat uni mukammallashtirish haqida gapirish mumkin.
Faraz qilayotgan rivojlanish strategiyamiz “rivojlantiruvchi o‘qitish” yo‘naltirishlaridan, eng avvalo, o‘z intilishlarini maktabda o‘qishni boshlashgacha yaxshi rivojlantirish, tuzilishlarni shakllantirishga, o‘tayotgan jarayonlarni qo‘shib olib borishga qaratilgan. Bizning tutgan strategik yo‘limiz “butun sivilizatsiyaning o‘z avlodlari haqidagi g‘amxo‘rligi mantig‘iga asoslangan didaktik va pedagogik tizim tuzishga amal qilishdir”. Xuddi ana shuning uchun metodologik asos negizi bo‘lib, keng ma’noda tabiatni o‘rgatuvchi xalq pedagogikasi hisoblanadi. Bolalarning qanaqa tug‘ilishi bu hech kimga bog‘liq emas, lekin har bir insonning еtarlicha rivojlanishi, yuqori darajaga erishishi, o‘ziga yoqqan mashg‘ulot bilan shug‘ullanishi va hayotda o‘z o‘rnini topishi, o‘z hayotini munosib o‘tkazishi maktabga bog‘liqdir. Har bir bolani sevib, hurmat qilib va uning rivojlanishi uchun kerakligicha sharoit yaratib berish kerak. Agarda tabiatni o‘rgatuvchi pedagogika moslashishni talab etmagan bo‘lsa, gumanistik pedagogika uni maktabdagi munosabatlar markaziga
qo‘yishi va u kerakligicha rivojlana olishi uchun hamma ishni bajarishni talab qiladi.
Gumanistik pedagogikani, ko‘pincha, innovatsion deb ataydilar: lekin uning innovatsionligi faqatgina biz uchun, zamonaviy g‘arb tizimlari allaqachon gumanistik yo‘nalishga o‘ta boshlab va asta-sekin yangi munosabatlarga aylana boshlagan. Gumanistik pedagogikani to‘la ma’noda innovatsion deb aytish mumkin. U tashqaridan inyeksiya talab qilmaydi. Yuqori o‘quv-tarbiyaviy ta’sir natijalariga tizimning ichki qayta tashkil etilishi evaziga erishiladi. Gumanizm (insonparvarlik)

• 
  insonning dunyodagi eng qimmatli ma’naviy boyliklarining yagona konsepsiyasidir. Bu konsepsiyaning asosiy qoidasi shaxs qadr-qimmatini himoya qilish, uning erkinlik, baxt, rivojlanish va o‘z qobiliyatini namoyon etish huquqini tan olishdan iboratdir.
  

Insonparvarlik pedagogikasi o‘z navbatida shaxsga qaratilgan. Uning belgilari:

• 
  ma’lumotlarni egallab olish va ma’lum doiradagi mahorat va ko‘nikmalarni yuzaga keltirish o‘rniga psixik, jismoniy, intellektual (aqliy) rivojlanishga diqqatning qaratilishi;
  
• 
  kuchlarni erkin, mustaqil fikrlovchi va harakat qiluvchi shaxsni shakllantirish uchun jamlash, har qanday hayotiy va o‘quv vaziyatlarda asosli qarorni tanlab qabul qila oladigan insonparvar fuqaroni еtishtirish;
  
• 
  o‘quv-tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli qayta yo‘naltirishga erishish uchun kerakli tashkiliy shart-sharoitlar bilan ta’minlash. O‘quv-tarbiya jarayonini insonparvarlashtirishda avtoritar pedagogikadan, pedagogik bosimdan voz kechib, o‘quvchi va pedagog o‘rtasida haqiqiy insoniy munosabatlar o‘rnatish, o‘quvchi faoliyati va shaxsiy erkinligida asosiy ahamiyat kasb etuvchi, shuningdek, shaxs tarbiyasiga qaratilgan pedagogikani tushunish kerak.
  

Insonparvarlik nuqtayi nazaridan tarbiyaning asl maqsadi har bir tarbiyalanuvchining munosabatlari, o‘zlashtirish faoliyati, to‘la huquqli subyektning mustaqil, erkin shaxs qilib еtishtirishdan iboratdir. Tarbiya jarayonining insonparvarlik darajasi, shu jarayonda shaxs o‘zini namoyon eta olishi, o‘zidagi
hamma tabiiy imkoniyatlarini ochib bera bilishi, uning erkinlikka qobiliyati, ijodga mas’uliyatini ochib berishi uchun shart-sharoitlar yaratib berishi bilan belgilanadi. Ta’lim berish va o‘qitish birlashtiruvchi ko‘rinishli kategoriyalar sifatida pedagogik ishlar va munozaralarda tarbiya tushunchasini ikkinchi o‘ringa surib, uni yo‘qqa chiqaruvchi muhim subyektiv-obyektiv ko‘rinishdagi kategoriya - bu ta’limdir. Ta’limning o‘ziga xos tomoni, u tarbiyani ijtimoiy hodisa sifatida pedagogik faoliyat, shaxsning shakllanishini o‘ziga birlashtirib, ana shu uchta asoslardan real pedagogik jarayonni tuzadi, bu jarayon turli ta’lim-tarbiya konsepsiyalari, nazariyalari yordamida loyihalashtiriladi va ta’lim tizimi
muassasalarida tatbiq etiladi.
Ta’lim tushunchasi, bu umumiy yaxlit funksional va mazmunli kategoriyadir.
Gumanistik pedagogika maktabi o‘quvchiga moslashuvini va unga qulay sharoit va texnologik himoya bilan ta’minlashni talab qiladi.
Insonparvarlik maktabi amaliy innovatsion faoliyatning aniq shakl va uslublarini ishlab chiqqan. Quyida ulardan ba’zilari keltirilgan:

• 
  o‘quv-tarbiya faoliyatini differensiallash;
  
• 
  o‘quv-ta’lim jarayonlarini har xil shaxs xislatiga qarab muvofiqlashtirish;
  
• 
  har bir tarbiyalanuvchi qobiliyati va qiziqishini rivojlantirish uchun kerakli sharoitlarni yaratib berish;
  
• 
  o‘quv-tarbiya faoliyatining qulayligi; -psixologik himoya;
  
• 
  o‘quvchiga va uning kuchi hamda imkoniyatlariga ishonish;
  
• 
  o‘quvchini qanday bo‘lsa shunday qabul qilish;
  
• 
  ta’lim-tarbiya ishlari muvaffaqiyatini ta’minlash;
  
• 
  maktabning maqsadli yo‘nalishini o‘zlashtirish;
  
• 
  har bir o‘quvchi rivojlanish darajasining asoslanishi;
  
• 
  sirtqi ta’lim (eksternat)ning o‘quvchi bilan ma’naviy aloqasi yo‘qligi va sababli to‘xtash;
  

-o‘qituvchining shaxsiy ichki yo‘l-yo‘riqlari va qayta yo‘naltirish;
-insonparvarlik ta’limini kuchaytirish.
Insonparvarlik pedagogikasini statistik baholash juda qiyin.
Ammo shu narsa aniqlanganki, autogen tinchligi, empatiya va so‘zsiz ma’qullash o‘quvchilar rivojlanishi bilan moslashib, bog‘lanib ketishi, shuningdek, intizom va maktabga salbiy munosabat kabi muammolar bilan yomon moslashuvi aniqlangan.Innovatika muammolariga murojaat etish va ularni muhim zamonaviy ilmiy fikrlash yo‘nalishlariga qo‘shish jamiyatda innovatsion jarayonlar dinamikasining o‘sib borayotganini tushunish natijasida vujudga keldi. Bizning adabiyotlarimizda innovatsiya muammolari ko‘p vaqtgacha iqtisodiy tadqiqotlar tizimida o‘rganib kelindi. Ammo vaqt o‘tishi bilan jamiyat hayoti faoliyatining hamma sohalarida innovatsion o‘zgarishlar asosida sifat xarakteristikalarini baholash muammosi yuzaga keldi. Ammo bu o‘zgarishlarni faqatgina iqtisodiy nazariyalar bilan aniqlab bo‘lmaydi. Innovatsion jarayonlarni o‘rganish uchun boshqa yo‘llar zarur, unda innovatsiya tahlili faqat fan va texnika erishgan zamonaviy yutuqlardan foydalanishnigina o‘z ichiga olmay, balki boshqarish, ta’lim, huquq va boshqa sohalarni ham qamrab oladi.
Innovatsiya pedagogik muammolar еchimini izlash, ta’lim sohasida innovatsion jarayonlarning borishi, xususiyatlari, mazmuni, tarkibi va klassifikatsiyasini tekshirish natijalarini tahlil qilish bilan bog‘liq.
“Innovatsiya” tushunchasi birinchi marta XIX asrda mada-niyatshunoslar izlanishlari natijasida paydo bo‘ldi va bir madaniyat elementlarini boshqasiga joriy qilish ma’nosini bildirgan. Uning bu ma’nosi etnografiyada hozirgacha saqlanib qolgan.
XX asr boshlarida biror bilim sohasiga yangiliklarni kiritish va qo‘llash fani yuzaga kelgan. U mahsulot ishlab chiqarish sohasida texnik yangiliklarni kiritish qonuniyatlarini o‘rgana boshladi. 30-yillarda AQSHda “innovatsion firma siyosati”, “innovatsion jarayon” atamalari paydo bo‘ldi. 60-70- yillarda g‘arbda firmalar va boshqa korxonalar amalga oshirayotgan yangiliklarni emperik tekshirishlar keng quloch yoydi. Shu bilan birga, diqqat ikki asosiy tekshirishlar sohasiga qaratiladi, ularning har birida o‘zlarining nazariy-metodologik madaniyati ustun turadi.
Firma yangiliklarni kiritish tashabbuskori va yaratuvchisi sifatida namoyon bo‘lib, bu uning yangiliklarni kiritishga “sezuvchanligi”, “ta’sirchanligi” va shu ta’sirchanlik boshqarishning tuzilishi va uslublari bilan bog‘liqdir.
Qaror qabul qilish jarayoni konsepsiyasi tekshirishlar dasturi sifatida qaralib, bunda alternativlarni tiklash va tahlil qilish, qabul qilingan qarorlarni ketma-ket bosqichlar bilan amalga oshirishga o‘tiladi.
Bu ikki sohada yangiliklar kiritish va amaliy tekshirishlar bir qator fanlarning nazariy yangiliklaridan foydalanishni taqozo etadi.
Olimlar yangiliklar kiritish va tekshirishni uch bosqichga ajratadilar: