O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti “iqtisodiyot

S_b -buyurtma uchun to‘lovning tarif stavkasi,
B-mijozning mashina olish vaqti,
O‘rnatish yoki tushirish vaqtida bir soatlik to‘lovning
S_v - tarif stavkasi, bir soat mijozda yuklash tushirishda bo`lgani uchun;
P-bajarilgan transport ishlari hajmi,
S_t*km-ushbu yuk uchun bir tonna kilometr uchun tarif stavkasi sinf (yuklarning tasnifi quyida muhokama qilinadi).
Agar korxona ishonchli iste'molchi bilan ishlayotgan bo‘lsa va yuk tashish uchun berilgan avtomobilni yuklashda hech qanday shubha bo‘lmasa, buyurtmani tarif to‘lovidan alohida to‘lash mumkin. Xuddi shunday, agar mijoz tomonidan yuklanish va tushirish vaqtida kelishilgan bo‘sh vaqt me'yorlarini bajarish bo‘yicha ishonch mavjud bo‘lsa, yuklanish vaqtida alohida to‘lov olinmaydi.
Shunday qilib, sxema ikki qismli yoki hatto bir qismli bo‘lib, bu holda bir tonna kilometrlik tarif stavkasi korxona xarajatlarining barcha turlarini qoplashni va hisoblangan foyda olishni ta'minlashi kerak.
Harakat tarkibidan foydalanish uchun to‘lov sxemasi. Ushbu sxema aslida avtomobil uchun to‘lovni o‘z ichiga oladi-iste'molchi uchun ish soatlari va ish sharoitlari harakatlanadigan tarkibni etarli darajada tijoriy yuklashni ta'minlamagan hollarda qo‘llaniladi.
Operatsion shartlarga qarab, tarif to‘lovi, shuningdek, harakat tarkibining taxminiy harakatidan oshib ketadigan buyurtma va to‘lovni alohida to‘lashni ham o‘z ichiga olishi mumkin.
Ushbu sxema shuningdek, vaqtinchalik tarif deb ataladi. Tarif to‘lovini hisoblash uchun formula quyidagi shaklga ega:

T = S_b + L_no * Sp + АS * S_AS,(7.79)

Bunda T – Tarif to`lovi,
S_b -buyurtma uchun tarif stavkasi,
L_no -har bir smenada avtomobilning me’yordan ortik yurgan probegi (o‘rtacha hisoblangan qiymatdan yuqori) kilometr,
Sp -bir kilometrdan ortiq ortiqcha ish haqi tarifi
Yugurish,
АS -buyritmachida avtomobil*soat ish vaqti;
S_AS -bir mashina soat uchun tarif stavkasi.
Ichbay tarifida bo‘lgani kabi, buyurtma uchun haq olinmaydi.
Transport ishlarining shartli hisob-kitob birliklari uchun to‘lov sxemasi. Ushbu sxema, tarif to‘lovining hisob-kitoblari amalga oshiriladigan transport xizmatlari (chavandozlar, poygalar, etkazib beriladigan konteynerlar va boshqalar) ning kengaytirilgan va soddalashtirilgan xarakterli o‘lchagichlari bilan kelishilgan holda foydalanishni o‘z ichiga oladi. Ushbu sxemani qo‘llashning asosi tashuvchining o‘rtacha belgilangan xarajatlarini hisobga olishdir.

Sxema ATP doimiy ravishda bitta jo‘natuvchiga xizmat ko‘rsatadigan hollarda qo‘llaniladi va avtomobillar barqaror operatsion sharoitda doimiy marshrutlarda qo‘llaniladi. Tashish bilan bir qatorda, iste'molchi doimo bir xil qo‘shimcha xizmatlar (texnologik, axborot va boshqalar) taqdim etilsa, u juda qulay bo‘ladi.

Tarif to‘lovini hisoblash bu holda formula bo‘yicha amalga oshiriladi
T = S * R,(7.80)
Bu erda T-tarif to‘lovi, so`m;
C-shartli hisob-kitob birligi uchun tarif stavkasi, som;
P-muayyan davr uchun bajarilgan shartli hisob-kitob birliklari soni.
Misol uchun, agar bu sxema konteynerlarni yirik shaharlarni tashkil etuvchi ob'ektdan olib chiqish va import qilishda ishlatilsa, shartli hisoblash birligi bitta eksport qilingan yoki import qilingan konteyner sifatida xizmat qilishi mumkin. "Bir konteyner uchun" stavkasi ushbu iste'molchiga xizmat ko‘rsatish bilan bog'liq bo‘lgan tashuvchining barcha xarajatlarini (va uning hisoblangan daromadini) hisobga oladi.
Tarif sxemalari va tarif stavkalari tashuvchi tomonidan iste'molchilar bo‘yicha, yuk turlari bo‘yicha, tashish turlari bo‘yicha, foydalaniladigan harakat tarkibining turlari va markalari bo‘yicha farqlanishi mumkin. Har qanday holatda, agar kerak bo‘lsa, tarif rejasiga qo‘shimcha ravishda iste'molchiga tashuvsiz xizmatlar (yuklarni yuklash va tushirish, saqlash, qadoqlash va h.k.) Uchun to‘lov kiritilishi mumkin.
ATK tarif tizimining muhim tarkibiy qismi tarif to‘loviga qo‘shimcha hisoblanadi.
Bonuslar va chegirmalar, odatda, belgilangan sxema bo‘yicha hisoblangan tarif to‘loviga (yoki alohida tarif stavkalariga) nisbatan foizda o‘rnatiladi va vosita sifatida ishlatiladi:
- amaldagi tarif stavkalarida o‘rtacha hisob-kitoblardan sezilarli darajada farq qiluvchi, "garovga qo‘yilgan" xizmatlar ko‘rsatish shartlarini hisobga olish;
- korxonaning muayyan xizmatlarini sotib olish, ATK ma'lumotlari bilan doimiy hamkorlik qilish va h. K.
- ATK amaliyotida eng keng tarqalgan qo‘shimcha xarajatlar hisobga olinadi:
- tashiladigan yuklarning o‘ziga xos xususiyatlari - maxsus harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish, xavfli yuklarni tashish, tashish uchun maxsus uskunalar va yuk tashish uchun moslamalar talab qiladigan yuklarni tashish va h. K.;
- maxsus xizmat ko‘rsatish shartlari-yuk ortish uchun transport vositasini yetkazib berishning dolzarbligi, yetkazib berishning dolzarbligi, qo‘shimcha ish vaqti, dam olish kunlari va dam olish kunlari uchun va boshqalar.
- ko‘p hollarda iste'molchi bilan kelishilgan nafaqalar ATP uchun transport qonunchiligining talablarini buzganlik uchun "madaniyatli" kompensatsiya shaklidir (ortiqcha uzilishlar va boshqalar). Fuqarolik qonunchiligi, avtomobil transporti to‘g'risidagi Nizom bunday holatlar uchun muayyan jazo choralarini nazarda tutadi.
Biroq, bunday vaziyatda da'vo yoki da'voni taqdim etish korxonaning tijorat qobiliyati sifatida qaralishi kerak. Hakamlik tegishli ishni ko‘rib chiqish yakunlandi qanday bo‘lishidan qat'iy nazar, iste'molchi, qoida tariqasida, korxona uchun yo‘qolgan va boshqa Shippers oldida ATP obro‘si yaxshilash emas. Iste'molchining aybi bilan hisoblangan xizmat ko‘rsatish shartlaridan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan og'ishlarni oldindan bilish va tarifga tegishli imtiyozlarni oldindan belgilash oqilona.
Eng keng tarqalgan chegirma turlari quyidagilardir:
- avtomobilni teskari yuklashni ta'minlaydigan iste'molchiga chegirma (shaharlararo xabarda tashish paytida);
- korxona bilan uzoq muddatli shartnoma tuzish yoki buyurtmaning katta miqdori uchun chegirmalar;
- avtomobilning yuk ko‘tarish qobiliyatidan yuqori darajada foydalanishni ta'minlash uchun chegirma (tarif bo‘yicha ishlayotganda);
- "mavsumda emas" buyurtma uchun chegirma (ya'ni, ushbu turdagi transportda umumiy pasayish davrida) va boshqalar.