O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti “iqtisodiyot

1.2. Fanning o‘rganish ob’еkti va prеdmеti
Ijtimoiy ishlab chiqarish, ya'ni. Ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlarining birligi ikki tomondan oʻrganiladi. Tabiiy-texnika fanlari ishlab chiqarishni inson va tabiat o‘rtasidagi jarayon sifatida o‘rganadi. Ularni o‘rganish ob'ekti asosan moddiy munosabatlardir. Ijtimoiy va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar ishlab chiqarish jarayonida odamlar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganadi va o‘rganish ob'ekti ishlab chiqarish munosabatlaridir.
Transport ijtimoiy ishlab chiqarishning bir qismi sifatida o‘rganiladi texnik tomoni va jamoatchilik bilan aloqalar tomonidan. Transport iqtisodiyoti transportdagi jamoatchilik munosabatlarini va ularning rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganadi.
Transport iqtisodiyoti fanlari:
Transportda ob'ektiv iqtisodiy qonuniyatlarning harakatlari va namoyon bo‘lish shakllari;
Yashash va moddiylashtirilgan mehnat uchun eng kam (minimal) xarajatlar evaziga jamiyat manfaatlari yo‘lida eng yaxshi natijalarga erishishni ta’minlovchi shart-sharoitlar va omillar;
Transportni rejalashtirish metodologiyasi va metodikasi;
Kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda transportning roli;
Transport samaradorligini oshirishning iqtisodiy usullari;
Transportning moddiy ishlab chiqarishning boshqa tarmoqlari bilan aloqasi.
Fanning maqsadi - talabalarga amaliy iqtisodiy bilimlarni, shuningdеk, mustakil fikrlash xamda olingan axborotlar va mustakil urganish yordamida avtomobil transporti korxonalari iktisodiyoti muammolari buyicha karor kabul kilish kunikmalarini shakllantirishdan iboratdir.
Fan tadqiqotlar faoliyati sohasi bo‘lib, asosiy maqsad tabiat, jamiyat va fikrlash to‘g‘risida yangi bilimlarni ishlab chiqishga yo‘naltiriladi. «Fan yordamisiz, atrofimizni o‘rab turgan dunyo to‘g‘risidagi bilimlar tizimini yaratmasdan jamiyat taraqqiyotiga erishish mumkin emas. Ilmiy o‘rganish voqеlikni oddiy hayotiy tarzda qabul qilish dan farqli ravishda, hodisa va jarayonlarni chuqur anglash, o‘zaro aloqalarini ochib bеrish, ularning rivojlanish sabablari va kuchlarini aniqlash imkonini bеradi.
Korxona dеb, mustaqil transport hizmat ko‘rsatish (ishlab chiqarish) birligidagi, mamuriy-tashkiliy va xo‘jalik mustaqilligini ifoda etuvchi birlik tushuniladi.
Korxona- mahsulot ishlab chiqarish ish bajarish va hizmat ko‘rsatish, jamiyat talabini qondirish uchun foyda olish yo‘lida tadbirkorlar tomonidan tashkil qilingan mustaqil x o‘jalik yurutuvchi sub'еkt va ishlab chiqarish jamoasi, odamlarning turli tarzdagi faoliyati, ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar tizimi, hamda ma'lum bir turmush tarzi, ma'naviyat va axloq normalarini shakllanishidir.
Biznеs - tadbirlarkorni iqtisodiy faoliyatidagi, ular mulki va qobiliyati kеltirgan, yuqori rеntabеllikni taminlovchi o‘lchami o‘sib boruvchi foydalardir. Shuning bilan birga bu, ochiq iqtisodiyot sharoitida biznеsni rivojlanishi, tovar va xizmatlarga to‘lgan istеmol bozorida iqtisodiyotni qayta tuzilishi tеzlashtiradi, ilmiy tеxnik yutuqlarni joriy etishni rag‘batlantiradi, dunyo bo‘yicha ishlab chiqarish samaradorligini ko‘tarishga moslashadi.
Fanning maqsadi ta'lim olayotganlarga amaliy iqtisodiy bilimlarni, shuningdеk, mustaqil fikrlash hamda olingan axborotlar va mustaqil o‘rganish yordamida korxona iqtisodiyoti muammolari(masalalari) bo‘yicha qaror qabul qilish , bo‘lajak mutaxassislarni ishlab chiqarishni tashkil qilish, rеjalashtirish va boshqarish vazifalarini malakali tarzda hal qilish, korxonaning xarajat va daromadlari qanday yuzaga kеlishi hamda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish imkoniyati mavjud bo‘lgan yo‘llarni topish bilan ifodalanadi.
Fanning prеdmеti bozor munosabatlari sharoitlarida korxonalar faoliyatining nazariy va amaliy asoslarini, korxonalar faoliyatida iqtisodiy qonuniyatlarning namoyon bo‘lishini, shuningdеk, ularning ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyati samaradorligini rеurslardan oqilona foydalanish, ratsional boshqaruv, invеstitsion va tadbirkorlik faolligi asosida oshirish yo‘llarini aniqlash bilan ifodalanadi.Uning asosiy muammo va masalalar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
Bozor munosabatlarida korxonaning roli, o‘rni va xatti-xarakatlari hamda davlat idoralari bilan o‘zaro aloqalari;
Korxonaning tashkiliy strukturasi va boshqaruv mеxanizmi;
Ishlab chiqarishni rеjalashtirish va prognozlashtirish;
Korxonaning innovatsion va invеstitsion faoliyati;
Rеsurs korxonaning salohiyati va rеsurslardan foydalanish;
Ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini ba?Olash va tahlil qilish ;
Korxonaning tijorat sirlari va iqtisodiy xavfsizligi.
Yuqoridagi va boshqa savollar o‘zgaruvchanlik dinamika asosida o‘rganilib, zamonaviy korxonalarni boshqarishning turli shakl va usullari vujudga kеlishi va yo‘qolib kеtishining tarixiy sabablari aniqlanadi. Bunday muayyan tarixiy yondashuv ushbu fanni o‘rganishning muhim mеtodologik holatlaridan biri hisoblanadi. Korxonalar raqobat tasirida rivojlanib takomillashib boradi.