O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov
Yüklə 2,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
refleksiya
psixologiya, sotsiologiya, sinergetika, mantiq, andrologika, evkistika, kibernetika va boshqa ko‘plab murakkab fanlarning tadqiqot obyekti sifatida e’tirof etilib tadqiq qilinmoqda. Biz «refleksiya» kategoriyasiga pedagogika va psixologiya nuqtai nazaridan ta’rif beramiz va uning mo- hiyatini o‘rganishda o‘qituvchilar kasbiy faoliyatidagi o‘rnini tahlil qilishga batafsil to‘xtalamiz. 13 Qarang: Filosofskaya entsiklopediya. – M.: Sovetskaya entsiklopediya. 1967. – 4-t. 499 b. 14 Qarang: O‘sha erda. 15 Sovremennaya filosofiya. Slovar i xrestomatiya. – Rostov – don. Feniks. 1996. – 67 b. 294 Psixologiyada refleksiya «subyekt tomonidan o‘zining ichki psixik jarayoni va holatlarini bilish, nazorat qilish» mazmunida talqin qilinadi. 16 O‘qituvchining pedagogik faoliyatida, refleksiyaning shaxsga nisbatan ahamiyatini o‘rganishda bu tushunchaning ijtimoiy psixologik nuqtai nazar- dan ta’rifi mukammal ekanligi e’tirof etiladi, unda refleksiya insonning borliqda boshqa insonlar tomonidan qanday qabul qilinishi va baholanishi sifatida qaraladi: refleksiya – «shunchaki subyektning o‘z–o‘zini bilishi yoki tushunishi emas, balki boshqalar tomonidan «refleksiyalanuvchini» 17 qanday bilishi» va uning shaxsiy xususiyatlarini, emotsional 18 reaksi- yalarini va kognitiv tasavvurlarini ham tushunishini o‘z ichiga oladi. 19 Shaxsning psixik rivojlanishini boshqarish imkoniyatlarini ilmiy jihatdan o‘rganib, S.L.Rubinshteyn insonning mavjudligini va uning ijti- moiy borliqqa nisbatan munosabatlarini refleksiya bilan bog‘laydi: «Refleksiya – bu insonning uzluksiz hayot jarayonini go‘yo bir daqi- qaga to‘xtatib, uzib qo‘yadi va insonni xayolan uning sarhadlaridan olib chiqib ketadi, shu vaziyatda insonning har bir harakati hayot haqidagi falsafiy fikr-mulohazalari muayyan bir xarakter kasb etadi». Insonning ijodiy muammolarni hal etishda ro‘y beradigan fikrlashi- dagi refleksiyani o‘rganib, olimlar uni fikrlovchi subyektning o‘z – o‘zini boshqarish usuli (Yu.N.Kulyutkin, S.Yu.Stepanov va boshqalar), tanqidiy fikrlash omili (I.N.Semyonov), nazariy jihatdan fikrlashning yuqori ko‘rsatkichi (A.Z.Zak, V.V.Davidov va boshqalar) sifatida ta’rif berib baholaydilar. I.S.Ladenko refleksiyani intellektual tizimlarning o‘z–o‘zini tashkil qilishidagi ahamiyatini intellektual faoliyatning malaka va ko‘nikmalarini takomillashtirish ehtiyoji hamda nutq, xotira, tasavvurlarning ichki va tashqi shakllari haqida psixologik qarashlarni ishlab chiqish zaruriyati bilan bog‘laydi. U «Refleksiya – ichki tasavvurdan tashqi tasavvurga va aksincha biridan boshqasiga o‘tish, fikrlash jarayonida ushbu jarayonlarning interiorizatsiya (tashqi omillarning ichki omillarga o‘tishi)si haqidagi fikrlarni shakllantirish asosi… Refleksiya asosida nafaqat psixologik bilimlar, balki xotira, malaka va ko‘nikmalar shakllantiriladi va amalda qo‘llash usullari takomillashtiriladi» deb hisoblaydi. 16 Kratkiy psixologicheskiy slovar. / Red. – sost. L.A.Karienko.1998. – 318 b. 17 Refleksiyalash – ongni o‘z –o‘ziga qaratish, o‘zining psixik holati haqida fikrlash. Qarang: Filosofskiy slovar. /pod red. I.T.Frolova. !986. 410 b. 18 Kratkiy psixologicheskiy slovar. / Red. – sost. L.A.Karienko.1998. – 318 b. 295 Hozirgi zamonaviy pedagogik ilmiy-tadqiqot ishlarida ko‘plab olim- lar refleksiyaning I.N.Semyonov tomonidan taklif qilingan tasnifiga taya- nadilar. U refleksiyaning quyidagi turlarini taklif etib sharhlaydi: Yüklə 2,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|