O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Musobaqa darsi
- Ijodiy darslar
- Ijodiy ishni himoya qilish darsi
- Ishchan o’yinlar darsi
- 1 Bob bo’yicha xulosa
- Zakovat darsiga tavsiya etiladigan savollar.
|
"Zakovat" darsi: Bu dars orqali talabalarni intelektual qobiliyatini rivojlantirish uchun ancha samarali hisoblanadi. Undan matematika, fizika, informatika, kimyo, biologiya, geografiya, til va boshqa barcha o’quv fanlarida samarali foydalanish mumkin. Odatda, ma’lum fanning muayyan bob yoki bo’limi yakunlangacha bunday darslarni tashkil etib o’tkazish ancha samarali hisoblanadi. Darsni o’tkazish tartabi quyidagicha: 1. O’quv xonasidagi bilimli, zukko Talabalardan 6 nafari tanlanib "Zakovat" klubi tashkil etiladi. 2. Boshlovchi (a’lochi talaba yoki fan o’qituvchisi) 10 kun oldin O’quv xonasidagi har bir talabadan dars mavzulariga mos 2 tadan qiziqarli savol- topshiriqlar tuzdirib oladi va topshiriqlarni to’plashni tashkil etadi. Topshiriq mazmunining maxfiyligi ta’minlanishi zarur. Tushgan savollardan 11 tasi saralanib tanlanadi. 3. "Zakovat" darsida boshlovchining yordamchisi konvertlarni raqamlab chiqadi. Ishtirokchilar navbat bilan konvertlarni tortib 1 daqiqa ichida savollarga o’yinda komanda(6kishi) nomidan yakuniy javob beradilar. Bu o’yinda komanda a’zolari yoki tomoshabinlar g’olib bo’lishi mumkin. 3 kishidan iborat hakamlar hay’ati, berilgan savollar hamda javoblarni baholab boradilar. Eng yaxshi savol ya’ni, eng zukko "Zakovat" klubi ishtirokchisini qimmatbaho kitoblar bilan taqdirlab boradilar,
Musobaqa darslarini umumiy o’rta ta’lim fanlarining barchasida qo’llash samarali natija beradi. Odatda, bob yoki bo’lim yakuni bo’yicha o’tkaziladigan darslarda uni qo’llash maqsadga muvofiqdir. Bu darsni o’tkazish tartibi quyidagicha bo’ladi:
19
1. O’quv xonasidagi talabalar 3 ta komandaga ajrataladi. Ularga nom qo’yiladi. Emblema tayyorlanadi. Sardor tayinlanadi. 2. Uch kishidan iborat hakamlar hay’ati tuziladi. O’qituvchi dars mavzusi yuzasida 10 ta savol va har bir savolga mos ravishda bitta yulduzcha tayyorlaydi. Har bir to’g’ri javobga 1 ta yulduzcha beriladi. Darsning borishi quyidagicha amalga oshadi: 1) 5 minutlik musiqali pauza. Komandalar o’z nomlarini izohlab, o’z shiorlarini e’lon qiladilar. 2) Uy topshirig’i(eng original bajarilgan uy ishi - 5 ballgacha baholanadi). 3) O’ylab top! musobaqasi har bir komandada 10 tadan qisqa, qiziqarli savol beriladi. To’g’ri javob yulduzcha bilan taqdirlab boriladi. 4) Kapitanlar bahsi - mavzu yuzasidan 3 tadan qiziqarli savollar beriladi. To’g’ri javob yulduzcha bilan taqdirlanadi. 5) rassomlar konkursi - har komandadan bir rassom talaba tanlanib, u dars mavzusiga atab rasm chizib hakamlar hay’atiga topshiradi. 6) Eng yaxshi she’r tanlovi - dars mavzusiga atalgan eng yaxshi she’r komanda tomonidan hakamlar hay’atiga taqdim qilinadi. Dars yakunlanib xuloga chiqariladi.
Ijodiy darslar barcha umum ta’lim fanlaridan o’tkazilishi mumkin. Ilg’or tajriba shuni ko’rsatadiki, bunday darslarni ta’lim tayyorgarligi ancha yuqori bo’lgan Guruh talabalari ishtirokida o’tkazish yaxshi samara beradi. Ijodiy darslarni tashkil etish metodikasi quyidagicha: Guruh talabalari ixtiyoriy ravishda 5 ta guruhga ajratiladi. 1-2 guruhlarga yangi dars mavzusi bo’yicha krossvordlar tuzish topshiriladi. Bunga 10 daqiqa vaqt ajratiladi. 3-4 guruhlarga dars mavzusi bo’yicha "Evrika" - mantiqiy-didaktik savollar berilib shu asosda o’yin olib boriladi. Unda har bir talabaga 2 tadan savol-topshiriq beriladi. Javoblar uchun 10 daqiqa vaqt ajratiladi.
20
5-guruh "Senaristlar" guruhi bo’lib, ular dars mavzusiga bag’ishlab, badiiy, hujjatli, multfilm shakllaridan birini tanlab stenariy yozadilar. Senariy usuli xajviy, yumoristik, jiddiy, dramma shakllarida bo’lishi mumkin. 3 kishidan iborat hakamlar hay’ati ijodiy ishlar ko’rigini o’tkazadi va natija.1 ga ball ko’yadi. Hakamlar ishining yakuni uchun 5-daqiqa kifoya. Bu darsda musiqali tanaffus bo’lishi mumkin.
mumkin. O’qituvchi ma’lum bir bo’limni o’rganishdan oldin shu bo’lim mavzulari yuzasidan 15-20 ta "ijodiy ish" mavzusini ajratadi va uni talabalarga tarqatadi. Eng a’lochi Talabalardan "ilmiy rahbar" tayinlaydi. Ijodiy ish olgan talabalarga "ilmiy tadqiqotchi" nomi beriladi. Har bir ijodiy ishga 1 nafar "opponent" tayinlanadi. Ijodiy ish himoyasi umumlashtiruvchi takrorlash darsida amalga oshiriladi. O’qituvchi "ilmiy kengash raisi" vazifasini bajaradi. Har bir ijodiy ish himoya qiluvchi talabaga tanlangan mavzusi bo’yicha ma’ruza uchun 5 daqiqa vaqt beriladi. "Opponent" ijodiy ishni bajarishda yo’l qo’yilgan kamchiliklar, ularni bartaraf etish haqidagi mulohazalarni 2 daqiqada bayon etadi. Ilmiy rahbar mazkur ish yuzasidan o’z fikrini bayon etib o’z bahosini e’lon qiladi. Ijodiy ishlar muhokamasi tugagach, 3 kishidan iborat sanoq komissiyasi, byulletenlar tarqatib yopiq ovozda ilmiy kengash a’zolarining mazkur ijodiy ishga qo’ygan baholarini aniqlaydi. Kengash raisi dars so’ngida ijodiy ishlarga qo’yilgan baholarni "ilmiy kengash" nomidan e’lon qiladi.
Bunday darslarni barcha o’quv fanlaridan o’quv yili oxirida, bo’lim yoki boblarni yakunlash jarayonida o’tkazish tavsiya etiladi. Insoniyat oldida turgan global muammolar, energetik, texnik inson salomatligi va hokazo dolzarb mavzular mazmunini yoritishda bunday darslarni qo’llash muhim ahamiyatga egadir. Ishchan o’yinlarni o’tkazish tartibi quyidagicha bo’ladi. Guruh talabalari maxsus guruhlarga ajratiladi.
21
1. Birinchi guruh-ilmiy g’oyalar, ilmiy taxminlar, turli sohalardagi ilmiy loyihalar tuzish, ularning mazmunini tushuntirish va himoya qilish bilan shug’ullanadi (4-5 ta bilimdon talabadan iborat). 2. Ikkinchi guruh-yordamchi guruh bo’lib, u kerakli ma’lumotlarni to’playdi. Qo’shimcha adabiyotlarni, ma’lumotnoma-spravochniklarni birinchi guruhga yetkazib beradi (4-5 nafar talabadan iborat). 3. Uchinchi guruh - ijrochi guruh bo’lib birinchi guruh bergan topshiriqlarni bajaradi va ijroning borishi haqida axborotlar tayyorlab boradi. 4. To’rtinchi guruh - nazorat guruhi hisoblanib, ularga nazorat kartochkalari to’ldiriladi va 1-chi hamda 3-chi guruhlarga berib turadi. 5. Ilmiy kengash guruhi - olimlar, iqtisodchilar, yuristlar, jurnalistlar, ommaviy axborot vositalari vakillari. Dars haqida yakuniy xulosa beradi.
Sayohat darslari dasturdagi ma’lum bir belgilangan bo’limlarni o’rganish bilan bog’liq ravishda o’tkaziladi: tabiatga sayohatlar, ishlab chiqarish korxonalariga sayohatlar , tarixiy joylar va yodgorliklarga, geografiya Sayohatlari, adabiyot Sayohatlari va boshqalar Bir qator hollarda bir vaqtning o’zida bir necha o’quv fanlari yuzasidan sayohat o’tkazish amaliyoti qo’llaniladi. Bunday sayohatlar majmuaviy sayohatlar deb nomlanadi. Ular fanlararo aloqalarni amalga oshirishga, uning yaxlitligi yuzasidan kuzatish ob’ektini har tomonlama o’rganishga, vaqtni tejab foydalanishga keng imkoniyatlar yaratadi. Majmuaviy sayohatlar o’quvchilarni kasbga yo’naltirish va politexnik ta’lim maqsadlarida ishlab chiqarishda hamda tabiat bag’rida o’tkaziladi. Bir necha o’quv fanlari yuzasidan bir vaqtda o’tkaziladigan ishlab chiqarish Sayohatlari juda katta ahamiyatga ega. O’quvchilar zavodda, elektrostanstiyada, jamoa xo’jaliklarida korxona yoki xo’jalikning tarixi, fan-texnikada erishgan yutuqlari, ishlab chiqarishni tashkil etishning ilmiy prinsiplari bilan tanishadilar. O’quv jarayonidagi sayohatlar o’tkaziladigan vaqtiga qarab quyidagi turlarga ajratiladi: darsda
22
foydalanish uchun zarur bo’lgan materiallarni yig’ish yoki kuzatishlar o’tkazish maqsadida uyushtiriladigan kirish sayohatlari, dasturdagi bo’limlarni darsda o’rganish bilan bir vaqtning o’zida (yonma-yon ravishda) ayrim masalalarni konkretlashtirish va ularni ko’rib chiqish, asoslash maqsadida o’tkaziladigan davriy sayohatlar, dasturning alohida bo’limi yoki ayrim mavzulari yuzasidan o’quv ishlarini yakunlash maqsadida o’tkaziladigan natijaviy sayohatlar. Sayohatlar ni o’tkazish juda ham katta tayyorgarlikni talab qiladi. O’qituvchi Sayohat ning mazmunini va vazifalarini belgilaydi, Sayohat qilinadigan ob’yektni tanlaydi hamda u bilan juda ham mukammal tanishib chiqadi, oldinda turgan sayohat ga rahbarlik qilish masalalarini hal etadi. O’qituvchining o’zi tomonidan sayohatning o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Agar qaysidir bir sabablarga ko’ra o’qituvchining o’zi o’tkazishi mumkin bo’lmay qolsa, o’qituvchi bo’lg’usi ekskursavodga (muxandis, guruh ustasi yoki sex boshlig’iga, jamoa xo’jaligi, brigada, fermaning boshlig’iga) qaysi jarayonlar yoki hodisalarga, qanday narsalarga diqqatini qaratish, sayohat ning davomiyligi, izchilligi, muddati qanday bo’lishi kerak, uni o’tkazish davomida ular haqida o’quvchilarga qanday tushuntirishlar berish lozimligini nazarda tutgan uslubiy tavsiyalar berishi zarur. O’qituvchi tomonidan o’quvchilar bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan Sayohat ni o’tkazish rejasida ishlarning bosqichlari belgilanadi, Sayohat mobaynida to’planishi zarur bo’lgan materiallarning va kuzatishlarning ro’yxati, zarur bo’ladigan jihozlar va qurilmalar (kuzatish va ularni qayd etish vositalari, o’lchash qurilmalari va asbob-uskunalar), Sayohatning bosqichlari bo’yicha vaqtning taqsimoti, Sayohatga o’quvchilarni olib borishning tashkiliy turi (har yoqlama, guruhlik yoki alohida holdagi ishlar) ham qayd etiladi. Sayohat oldidan o’quvchilar topshiriqni va u haqdagi ma’lumotni oladilar, ular bilan kirish suhbati o’tkaziladi. Topshiriqlarda o’quvchilardan har biri (yoki o’quvchilar guruhi) qanday kuzatishlar o’tkazilishi lozimligini, qanday hollarga u mustaqil javoblar berishi kerakligini, qanday materiallar va qanday holda to’planishi kerakligi, Sayohat va uning materiallari haqida qancha muddatga hisobot (og’zaki ma’lumot, yozma 23
bayoni, kolleksiya va gerbariylar va hokazolar) tayyorlashi kerakligi ko’rsatilib o’tiladi. Sayohatning muddati ob’yektning xarakteriga, o’tkazish maqsadiga, o’quvchilarning yoshiga bog’liq bo’ladi va taxminan 40-45 daqiqadan 2-2,5 soatgacha (borib-kelishga sarflanadigan vaqtlarni hisobga olmaganda) bo’lgan vaqt chegarasida bo’ladi. Sayohatni o’tkazish davomida hamma o’quvchilarning faol ishlashlari ta’minlanadi, kuzatuv o’tkazish imkoniyatlari (ob’ektlarning yaxshi ko’rinishi, intizom va tartibga rioya etilishi, o’z xatti-harakatlarini to’g’ri saqlash hamda texnika xavfsizligi qoidalarini bilish va rioya etilishi) ta’minlanadi. Sayohatning so’nggi bosqichida o’qituvchi o’quvchilarning umumiy bilimlari sistemasiga qo’shilib ketadigan yakuniy suhbat (yozma ishlar — kam hollarda) o’tkazadi. hisobotni tayyorlash uchun to’plangan materiallarni qayta ishlash haqida ko’rsatmalar beradi. Sayohat materiallari asosida ko’rgazmalar tashkil etiladi, maxsus mashg’ulotlar (masalan, Sayohat haqidagi yozma ishlarni tahlil etish), kechalar va hokazolar o’tkaziladi. Sayohatda to’plangan materiallar o’zi muvofiq keladigan darslarda tarqatma materiallar sifatida foydalaniladi, maktab muzeyiga eksponatlar sifatida qo’yilishi mumkin. 1 Bob bo’yicha xulosa Noan’anaviy darslar va ta’limning interfaol usullari haqida yuqorida keltirilgan metodik tavsiyalarimizda quyidagi xulosalarni yasash mumkin: 1.O’zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishuvi, bozor iqtisodiyotiga asta-sekin, bosqichma-bosqich o’tishimiz, ko’p ukladli mulk shakllarining paydo bo’lishi, jamiyatimizda ro’y berayotgan ijtimoiy-siyosiy o’zgarishlar vafan- texnikaning jadallik bilan rivojlanishi ta’lim mazmuniga, maktab hayotiga qolaversa, dars mohiyati va mazmunining takomilashuviga ob’yektiv omil vazifasini bajardi. 2.Respublikamizda ta’lim sohasida chuqur islohotlarning o’tkazilayotganligi, xorijdagi ta’lim tizimidagi ijobiy o’zgarishlar, jahon ta’lim standartlariga yakinlashishga intilish, darslik va o’quv dasturlari yangi avlodning 24
yaratilishi darsni ixcham va qiziqarliroq shaklda tashkil etishimiz uchun zamin bo’ldi. 3. Noan’anaviy darslar va ta’limning interfaol usullarining markazida, talaba shaxsining mustaqil tafakkurlay olishga o’rgatish masalasi turadi. Ko’p yillik qolipga o’rnashgan, eski tipdagi darslar tizimi talabalarning erkin fikrlashiga to’siq bo’lib, faqatgina o’qituvchining ma’lumot berishiga asoslangan edi. 4. Noan’anaviy darslar va ta’limning interfaol usullari talabalarning darsga bo’lgan munosabati va ilm olishga bo’lgan havasini oshiruvchi muhim turtki bo’ldi, desak xato bo’lmaydi. 5. Noan’anaviy darslar va ta’limning interfaol usullarini qo’llashning muhim tarbiyaviy ahamiyati shundaki, talabada yashirinib turgan qobiliyat va iste’dodlarga ishonch bilan yondashishni tarbiyalaydi.
25
Ma’ruza –o’qitishni tashkil etishning etakchi shakli hisoblanib, quyidagi vazifalarni amalga oshirishga imkon beradi: 1.Yo’naltiruvchanlik - talabalarni o’quv materialiningasosiy holatlariga, uni kelgusi ish faoliyatidagi o’rni va ahamiyatiga diqqat qilishlariga imkon beradi; 2.Axborotlilik - o’qituvchi ma’ruza paytida holat, asosiy ilmiy dalillar va xuloslar mohiyatini ochib beradi;
3.Metodologik - ma’ruza vaqtida o’qitish usullari taqqoslanadi, ilmiy izlanishning asoslari namoyon etiladi; 4.Tarbiyalovchilik - ma’ruza o’quv materialiga hissiy baholash munosabatida bo’lishni uyg’otish. 5.Rivojlantiruvchanlik - bilim olishga qiziqishlarni va qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Ma’ruza shaklida ta’lim berishning o’ziga xos xususiyatlari Ma’ruza shakllari O’ziga xos xususiyatlari Ma’lumotli
Ma’ruzaning eng an’anaviy turi . Pedagogik vazifala:o’quv ma’lumotlarini bayon qilish va tushuntirish. Ichki va fanlararo aloqalarni yoritib beradi. Umumlashtiruvchi qisqa ma’lumotli
Kursni yoki uning katta bo’limlarini bayon etilgan nazorat holatlarini, avvalam bor ilmiy tushunchaviy va kontseptual asos tashkil etadi. Pedagogik vazifalar: ilmiy bilimlarni tizimlashtirishni amalga oshirish. Ichki va fanlararo aloqala rni yoritib beradi. Ko’rgazmali
Bunday ma’ruzani olib borishi ko’rilayotgan materiallarni ochiq holda va qisqa shakllarga olib kelinadi. Pedagogik vazifalar: ma’lumot mazmunini ta’limning texnikaviy vositalari yoki audio texnikalar yordamida yoritib borish
26
Binarli Bunday ma’ruzani olib borish ikki o’qituvchi, 2-maktab vakili, olim va amaliyotchilar, o’qituvchi va talabalar orasidagi suhbatni namoyon qiladi. Pedagogik vazifalar: yangi o’quv ma’lumotlarini ikki tomon nuqtai nazarlarini taqqoslash orqali yoritib boriladi. Oldindan ko’zlangan xatoliklar bilan o’tila
digan
maruza O’qituvchi ongli ravishda yo’l qo’ygan mazmunli, metodologik xatolarni, talabalar tomonidan topishga qaratilgan. Ma’ruza yakunida talabalarning tashhisi va qo’yilgan xatoliklari tahlili olib boriladi. Anjuman
O’qituvchi tomonidan tayyorlangan dastur miqyosida, olingan belgilangan muammo va ma’ruza tizimi bilan ilmiy-amaliy mashg’ulotlar olib boriladi. Pedagogik vazifalar: talabalarni yangi o’quv ma’lumotini izlash va tizimlashtirishga o’rgatish. Maslahatli
Turli yo’l bilan o’tkazilishi mumkin. 1. “Savol-javob”. O’qituvchi ma’ruza davomida butun kurs yoki bo’lim bo’yicha talabalarning savollariga javob beradi. 2. “ Savol – javob munozara”. Yangi ma’lumotlarni nafaqat bayon etadi, balki qo’yilgan savollarga javob uzatib topishni tashkillashtiradi. Pedagogik vazifalar: talabalar bilimini mustahkamlash rivojlantirish, ularni yangi ma’lumot bilan to’ldirish.
Ana’naviy ta’lim berish tizimida o’quv materiallarini tuzib chiqishning birligi «mavzu» hisoblanadi. Talabalar uchun o’quv mate-riallarining haqiqiy 27
birligi bo’lib, o’quv mashg’uloti xizmat qiladi, mavzu esa uni o’rganishning o’qituvchi tomonidan e’lon qilinadigan faqat nomlanishidir. Shu bois talabalar alohida o’quv birliklari o’rtasidagi aloqani aniq anglamasdan mavzuni o’rganadilar, bu erda materialni «bo’laklab - mavzuviy» o’rganish xususiyati ko’rinib turibdi. Hozirgi vaqtda o’quv materiallarini tuzilmaga solish modul asosida amalga oshirilmoqda. Bu ham talabada birdaniga harakatning to’liq yo’nalishini, ya’ni barcha qismlar orasidagi aloqani aniqlash ular tomonidan berilgan o’quv matariali chegarasida BMK izchillikda egallash degani emas. Aqliy harakatlarni bosqichma-bosqich shakllantirishning psixologik nazariyasiga muvofiq, bu muammo o’tish tuzilmasiga qiziqtiruvchi bosqichni kiritish orqali hal etish mumkin. Uning vazifasi ta’lim oluvchilarda kutilayotgan o’quv materialini egallash uchun qiziqish ta’minlash, modomiki harakatlarning to’liq yo’nalishi o’quv materiallari barcha tashkil etuvchilari orasidagi aloqani o’rganish mumkin. Quyida biz zamonaviy texnologiyaga asoslangan holda kollejlari yo’nalishi to’rtta dars ishlanmasini taklif etamiz. 2.1. Fizikadan zakovat darslari. Ta’lim sohasida olib borilayotgan islohotlarning tub mohiyati ta’lim mohiyati va shaklini takomillashtirishga qaratilgan. Fan texnika taraqiyoti oshib borishi kabi omillar talabaning shaxsiy xususiyatiga, jumladan idrok eta olish, tasavvur va tafakkurini, aqliy qobiliyatini rivojlanishiga olib keladi. Zamonaviy ta’lim oldida turgan eng muhim vazifa talaba shaxsining ilm olishga bo’lgan ehtiyojini qondirishga qaratilgan. Bu vazifani amalga oshrishda zamonaviy dars va ta’limning noan’anaviy usullaridan foydalanish samarali natija beradi. Talabalarning intelektual qobiliyatini rivojlantirishda “Zakovat” darslari ancha samarali hisoblanadi. Fizika fanidan “Zakovat” darslarini umumlashtiruvchi darslarda o’tkazish mumkin.
28
O’quv guruhi 6 kishidan iborat kichik guruhlarga ajratiladi. Oldindan konvertga solib tayyorlab qo’yilgan savollarga, navbat bilan javob beriladi. Dars oxirida eng ko’p ball to’plagan guruh hamda darsda faol ishtirok etgan talabalar rag’batlantiriladi.
1. Ginnes rekordlar kitobi ko’plab qiziqarli faktlarni dunyodagi turli sohalarda erishilgan rekordlarni o’z ichiga oladi. Aksariyat rekordlar yangilanib turadi. Torichelli naylari bilan bog’liq bir qiymat borki u ancha yillardan beri o’zgarmasdan qolmoqda. Hurmatli bilimdonlar 1 daqiqadan so’ng mana shu qiymatni ayting. J: Normal atmosfera bosimida suv 10,3m balandlikka ko’tariladi. Bundan katta qiymatga ko’tarilmaydi. 2. Qadimgi baliqchilar negadir kechqurun ovga chiqib, ertalab qaytishgan nega ular odatdagi an’anani buzishgan? J: Chunki ular yelkanli qayiqda suzishgan kechqurun shamol dengizga esadi, ertalabga yaqin qirg’oqqa (konvekstiya hodisasiga asoslangan). 3. U bundan 369 yil oldin Angliyaning Vulstrop shahridagi o’rta hol fermer oilasida tug’ilgan 84 yil umr ko’rgan. Uning qabr toshiga “Dunyodagi oddiy kishilar insoniyat olamining husni bo’lmish shunday zot o’tganligini bilib xushnud bo’lsinlar degan xotira so’zalari yozilgan”: gap kim to’g’risida bormoqda? Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|