O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

4.Mehnatga haq to'lashning alohida muhim shartlari va korxonada ish haqini tartibga solish.

Ish (mehnat) haqi korxona ishlovchilarining mehnati uchun to`lov shakli bo`lib, u takror tiklanish va rag`batlantirish funksiyalarini bajaradi. Ish haqi odatda xodimlarni mehnatini tashkil qilish va uning unumdorligini oshirishga ta`sir qiluvchi asosiy omil ham hisoblanadi.⁵ Korxonada mehnatga haq to`lashning umumiy darajasi quyidagi omillarga bog`liq bo`ladi:

• 
  korxona xo`jalik faoliyati natijalari, uning foydalilik darajasi;
  
• 
  korxonaning kadrlar siyosati;
  
• 
  mos mutaxassislik bo`yicha hududda, viloyatda va mamlakatda mavjud ishsizlik darajasi;
  
• 
  davlat, raqobachilar va kasaba uyushlalarining ta`sirlari;
  
• 
  korxonaning jamoatchilik bilan aloqalardagi siyosatlari.
  

Korxonada mehnatni tashkil qilish quyidagi asosiy elementlardan tashkil topadi:

• 
  ish haqi fondini shakllantirish;
  
• 
  mehnatni meyyorlashtirish;
  
• 
  tarif tizimini o`rnatish;
  
• 
  ish haqi to`lashning samarali shakl va tizimlarini tanlash.
  

Korxonada ish haqini tarkibiga quyidagilar kiritiladi:

• 
  ishlangan vaqt uchun to`lovlar;
  
• 
  ishlanmagan vaqt uchun to`lovlar;
  
• 
  bir martalik rag`batlantirish to`lovlari;
  
• 
  uy-joy, yoqilg`i va oziq-ovqatlar uchun to`lovlar.
  

Ishlangan vaqt uchun to`lovlar o`zida quyidagilarni qamrab oladi: 1) tarif stavkalari va okladlar bo`yicha va kelishiv asosidagi ish haqlari; 2) natural ish haqi sifatida berilgan mahsulot qiymati; 3) mukofotlar va rag`batlantirishlar; 4) professional sifatlilik uchun va kasb va mansabni hamkorlikda olib borganlik uchun tarifa stavkalariga qo`shimcha haq va rag`batlantirishlar miqdori; 5) ish rejimi va mehnat sharoitlari bilan bog`liq kompensasiyalar miqdori.
Ishlanmagan vaqt uchun beriladigan to`lovlarga quyidagilar kiradi: 1) yillik va qo`shimcha ta`tillar; 2) o`smirlarning imtiyozli soatlari; 3) ishlovcilarni aybi bilan bo`lmagan ish faoliyatining to`xtab qolishlari; 4) majburiy progullar.
Bir martalik rag`batlantirish tol`ovlariga quyidagilar kiradi: 1) bir martalik mukofotlar; 2) ish yili yakuni bo`yicha va ish staji yakuni bo`yicha beriladigan rag`batlantirishlar; 3) hammaga va ko`pchilik ishlovchilarga beriladigan moddiy yordamlar; 4) ishlstilmagan ta`til uchun pul kompensasiyalari; 5) rag`batlantirish sifatida ishlovchilarga aksiyalarni berish yoki imtiyozli narxlarda sotish.