O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti Ekologiya va geografiya kafedrasi

Biotsenoz -«Biotsenoz» lotincha suz bulib, «bios»-«xayot», «tsenoz»-«umumiy» degan ma`nolarni anglatadi. Biotsenoz deyilganda, bir xil muxitda moslashib olgan va bir joyning uzida birga yashaydigan barcha organizmlar tushuniladi. Biotsenozning katta-kichikligi xar xil bulishi mumkin.
«Biotsenoz» atamasini 1877 yili nemis zoolog olimi Karl Myobius fanga kiritgan edi. Myobius biotsenozni kuyidagicha ta`riflangan edi.
1.Biotsenozga ma`lum joyda uchraydigan mikro-va makroskopik formalar, usimlik va xayvonlarning xamma massasi kiradi.
2.Biotsenozni xosil kiluvchi turlar bir-birlari bilan boglangan va bir-biriga karamdir.
3.Biotsenoz tashki muxit omillari ta`siri ostida buladi.
4.Biotsenoz vakt utishi bilan doim turgun va bir xolatda buladigan guruxlardan iborat buladi.
5.Biotsenozni xosil kiluvchi vakillar uz joylarida, biotsenoz ichida kupayish xususiyatlariga egadir.
Xozirgi paytda xam Myobius kursatib utgan biotsenozning ushbu belgilari uz axamiyatini yukotgan emas.
Kichik mikrobiotsenozlar kushilib, katta biotsenozlarni xosil kiladi. Masalan, daraxt shoxidagi mox, lishaynik guruxlari shu katta daraxtdagi bir butun biotsenozning bir kismi xisoblanadi. Xar bir daraxtdagi biotsenozlar esa, shu erdagi yongokzorlar, olmazorlar yoki archazor biotsenozlarning bir kismi xisoblanadi. Xar bir urmonzorning biotsenozi kismi xisoblanadi. Xar bir urmonzorning biotsenozi uz navbatida yana xam murakkab tuzilgan katta maydondagi biotsenozni xosil kiladi. Ular asosida mintakalar, tabiiy mintakalar biotsenozlari, ularning birligidan Er yuzining xayot koplami kelib chikadi.
Biotop -Ma`lumki, tabiatda xar xil turlarning populyatsiyalari birlashib, yukori tuzilishga va xususiyatlarga ega bulgan biologik birliklarni, ya`ni biologik tsenozlarni (biotsenozlarni) xosil kiladi. Biotsenozlar bu usimlik, xayvonot va mikroorganizmlar populyatsiyalaridan iborat bulib, ma`lum joyda birgalikda yashashga moslashgan turlarning biologik birliklaridir.
Xar kanday biotsenoz abiotik muxitning ma`lum kismini-biotopni egallaydi. Biotop-bu ma`lum darajadagi bir sharoit bulib, unda xar xil organizmlarning birliklari tarkalgandir. Xar bir biotop ekologik yashash joyi bulib, shu joyning turlar soni, zichligi va tuzilishi buladi.
Biotsenozni biotopdan ajratib bulmaydi. CHunki biotopni biotsenoz ishgol kiladi, unda tarkaladi, yashaydi, rivojlanadi, avlod koldiradi. Ular bir-birlariga ta`sir kilib, ma`lum darajada turgun ekosistema xosil kiladi.