O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

Qoldiq resursning ishonchli extimoli
. Qoldiq resursning ishonchli 
buzilmasdan ishlash extimoli (3.5-rasm). 
𝑡
𝑞𝑜𝑙
= 𝑡
𝑘
[(
𝑈
𝑝
𝑢(𝑡)
)
1
∝
] − 𝐵𝜎
𝑧
,
(3.10) 
bu erda B – kvantil normasidagi taqsimlanish, mashinani berilgan 
muddatda buzilmasdan ishlash extimoli;
𝜎
𝑧
− 
qilingan bashorat 
hatoligining o‘rtacha kvadrat og‘ishi, (5) formula yordamida aniqlanadi. 
Buzilmasdan ishlash extimoli kvantilni hisobga olgan holda 
P(B)
3.1-jadvaldan aniqlanadi.
3.1-jadval 
Buzilmasdan ishlash extimoli 
P(B)
ni
kvantil normative taqsimlanishiga bog‘liqligi
P(B)
extimoli 
B
kvantili 
P(B)
extimoli 
B
kvantili 
P(B)
extimoli 
B
kvantili 
P(B)
extimoli 
B
kvantili 
0,75 
0,674 
0,87 
1,126 
0,980 
2,054 
0,991 
2,366 
0,76 
0,706 
0,88 
1,175 
0,990 
2,326 
0,992 
2,409 
0,77 
0,739 
0,89 
1,227 
0,991 
2,366 
0,993 
2,457 
0,78 
0,772 
0,90 
1,282 
0,992 
2,409 
0,994 
2,512 
0,79 
0,806 
0,91 
1,341 
0,993 
2,457 
0,995 
2,576 
0,80 
0,842 
0,92 
1,405 
0,994 
2,512 
0,996 
2,652 
0,81 
0,878 
0,93 
1,476 
0,96 
1,751 
0,997 
2,748 
0,82 
0,915 
0,94 
1,555 
0,97 
1,881 
0,998 
2,878 
0,83 
0,954 
0,95 
1,645 
0,975 
1,960 
0,999 
3,090 
0,84 
0,994 
0,96 
1,751 
0,980 
2,054 
0,9995 
3,291 
0,85 
1,036 
0,97 
1,881 
0,990 
2,326 
0,9999 
3,719 
0,86 
1,080 
0,975 
1,960 

---

97 
𝑡
𝑞𝑜𝑙
𝑝
qiymatining aniqlash ketma-ketligiquydagicha amalga oshiriladi: 

Buzilmasdan ishlash extimolini 
P(B)
- qabul qilamiz; 

21-jadval bo‘yicha kvant normasidagi taqsimlanish B 
aniqlanadi; 

Ma’lum bo‘lgan U
p
, u(t), DP, 
𝜎
𝑧
, 
t
k
va α qiymatlar bo
‘ 
yicha 
𝑡
𝑞𝑜𝑙
𝑝
ni aniqlaymiz. 
Masala
. СМД-14А dvigatelining samaradorlik quvvati П
п
=150 kVt, 
nominal quvvati П
н
=164 kVt. O‘lchab aniqlangan quvvat П
(t)
=154 
kVt. Bu ko‘rsatkichda dizelni ishlab moslashish ko‘rsatkichi 
DP
=2 
kVt, dinamik daraja ko‘rsatkichi α=0,8. Quvvatni o‘lchash 
t
k
 
=1000 
moto-soatdan so‘ng bajarilgan. Ishlagan vaqtining o‘rtacha kvadrat 
og‘ishi 
𝜎
𝑧
=150 moto-soat. 
 
Echish. Quyidagi holatda П
н
>П
п
, shuning uchun ko‘rsatkich 
kamayib boradi. 
U holda U
p
=164-150-2=12 kVt; u(t) =164-154-2=8 kVt. 
P(B)
= 0,95 qiymatda qabul qilamiz. U holda 3.1-jadvaldan 
B=1,645 qiymatni tanlaymiz. (10) formula bo‘yicha aniqlaymiz
𝑡
𝑞𝑜𝑙
= 1000 [(
12
8
)
1
0,8
] − 1,645 · 150 = 413 moto − soat
Maqbul qoldiq resurs. Maqbul (optimal) qoldiq resurs quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi 
𝐺 =
𝑚𝑖𝑛
0 ≤ 𝑡𝑞𝑜𝑙 {
𝐴𝑄(𝑡
𝑞𝑜𝑙) 
+𝐶[1−𝑄(𝑡
𝑞𝑜𝑙
)]
𝑇
𝑜′𝑟
}
,
(3.11)
bu erda 
A,C 
– nosozliklarni yo‘qotish va kerakli bo‘lgan qismni 
almashtirish uchun sarflanadigan vaqt; 
Q(t
qol
)
– t
qol
ishlash davomida 
ushbu qismni buzilish extimoli; T
o’r
- o‘rtacha resurs: 
T
o‘r
 = Q(t
qol
)t
or
+[1-Q(t
qol
)(t+t
qol
)
.
(3.12) 
Buzilish extimoli quydagi formula bilan aniqlanadi 
Q(t
qol)
=1-P(B)
(3.13) 

---

98 
Bu erda t
or
– bashorat qilinayotgan vaqt mobaynida resursni amaldagi 
ortacha qiymati va shu davrning yakunida elementni almashtirish; 
P(B)
– 
extimollik intervalini tabellash (3.1-jadval).
Qoldiq resursni aniqlash ancha murakkab jarayondir. Xisoblarni 
engillashtirish maqsadida kompyuterlarga moljallab programma tuzilgan 
“Mashina elementlarining qoldiq resursini aniqlash”. 
Ortacha qoldiq resursni aniqlash uchun nomagrammalar tuzilgan 
(3.5,3.6-rasmlar), ular yordamida aniq korsatkich boyicha qoldiq resursni 
aniqlash mumkin, bundan tashqari bir universal nomagramma ham 
tuzilgan (27-rasm).