O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax viloyati kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi Jizzax viloyati Do‘stlik Abu Ali ibn Sino nomidagi jamoat salomatligi texnikumi

Umumiy texnologik usullar
Suyuq dori shaklida foydalaniladigan ko‘lponcntlarning hammasidan yuqori darajali eritma tayyorlanadi. Bunday suyuq dorilardan foydala- nishda shu crilmalardan aniq hir hajmda, idishga o‘lchab olinsa kifoya.
Albatta, bunda eritmalarni solish navbati ularning xususiyatiga qarab belgilanadi.
Yuqori darajali critmalari bo‘lgan moddalardan tashqari, yana boshqa dori moddalar ishlatiladigan bo‘lsa, ular hisohlangan miqdordagi crituvchida critilib bemorga bcriladigan shisha idishga filtrlanadi.
Filtrlash (filtration) dorixona amaliyotida qo‘llaniladigan har qanday (katta-kichik) ko‘z ilg‘amaydigan zarrachalardan critmalarni tozalash usuli bo‘lsa, suzish (colatio) csa ko‘zga ko‘rinarli zarrachalardan critma- ni xoli qilish hisoblanadi. Shuning uchun filtrlashda mayda g‘ovakli tozalagichdan foydalanilsa, suzishda csa yirik g‘ovakli tozalagichlar ishlatiladi. Dorixona sharoitidagi asosiy lozalagich bu filtr qog‘oz hisob- lanib, u toza klctchatkadan iborat. U oliy navli qog‘ozdan olinib, tarkibida ishqoriy muhit beruvchi tuzlar, kislotalar, kraxmal va yog‘ochning boshqa qoldiqlari bo‘lmasligi kerak.
Filtrlash va suzish uchun asosan shisha voronkalardan foydalaniladi. Suzishni paxta orqali o‘tkazilganda, voronka shakli sharsimon bo‘lgani ma’qul, chunki paxta chimdimi bunday holda yaxshi o‘rnashadi. Paxta chimdimini mayda tolalardan ajratish maqsadida uni yuviladi. Yuvilgan critmani takror o‘tkazib, mayda paxta tolalari o‘tmaguncha takrorlanadi. Shundan so‘nggina dori critmasi butunlay suziladi.
Filtrlashni tczlatish maqsadida (qavatlangan) taxlangan filtr qog‘oz- laridan foydalaniladi. Bunday filtrlar uchun 45° burchakli bo‘yinchasi bo‘lgan voronkalar mos keladi. Filtr yorilmasligi uchun voronkaning tubiga bir bo‘Iak paxta qo‘yiladi. Kam hajmli eritmalarni (to‘lchi) filtrlashda csa, to‘g‘ri silliq filtrlar va 60° burchakli voronkalar qo‘llani- ladi. Filtrlashda faqat qog‘oz filtrlar ishlatilganda, ular ham albatta, yuqorida ko‘rsatilgandck yuvilishi kcrak. Suzish, filtrlashni dastlab «yordamchi idishda» o‘tkazish lozim, toki o‘tayotgan critma tozaligiga ishonch hosil qilingach, uni bcmorga beriladigan shisha idishga fillrlanadi va pirovardida shu filtr orqali «yordamchi idishdagi» critma o‘tkaziladi. Paxta va filtr qog‘ozni suv bilan yuvish mumkin emas, chunki bu critma darajasining pasayishiga olib kcladi.
Paxta va filtr qog‘oz tayyor eritmani shimganida eritmaning ma'lum bir qismi yo‘qoladi. Bu esa olingan paxta bolakchasi va filtr qog‘oz hajmi bilan bog‘liq bo‘lgan yo‘qolishdir. Shuning uchun olinayotgan tozalagichlar miqdori critma hajmiga mos qilib olinishi kerak. Eritma miqdori 100 ml va undan ortiq bo‘lganda suzishda va filtrlashda «yo‘qotilgan» eritma miqdori belgilangan normaga to‘g‘ri keladi.
Kam hajmdagi (10-30 ml) eritmalarni filtrlashda «yo‘qotiladigan» eritma miqdori reglament normalaridan oshib ketgani uchun uni filtr- lashda alohida usullar qo‘llaniladi Suzishda va ayniqsa, filtrlashda dori moddalarning tozalagichlarga so‘rilishi (adsorbsiya) natijasida crit- mada modda konsentratsiyasi kamayadi. Misol tariqasida pepsin eritma- lari, asosan rangli moddalar (metilen ko‘ki), etakridin laktat, alka- loidlar, glikozidtar va boshqa moddalarni keltirish mumkin, bu hol bo‘lmasligi uchun shisha filtrlardan foydalangan ma'qul. Mayda g‘ovakli shisha filtrlardan (>T? 4 va 5) foydalanish uchun, albatta, havo bosimini kamaytiradigan asboblar qo‘lamlishi kerak. Ru xususda laboratorik sistcma va boshqa suv oqimida ishlaydigan uskunalar ishlatiladi 0‘sim- lik moylari va shunga o‘xshash, isiganda yumshaydigan eritmalarni filtrtashda issiq usul qo‘llanadi.
Bu maqsadda suv bilan isitiladigan ikki qavatli voronkalar yoki clektr bilan ishlaydigan voronkalar ishlatiladi.
Shisha idishdagi suyuqlik miqdori idish yelkasidan oshmasligi kerak. Shisha idishlarning og‘zini mahkamlashda po‘kak yoki plastmassa tiqinlardan foydalaniladi. Barxat va yarim barxat po‘kaklardan tayyor- langan tiqinlar yaxshi navli hisoblanib, ular mayda g‘ovakli, oson egiluvchan, toza va yetarlicha qattiqlikka ega bo‘ladi.
Po‘kak tiqinlar ishlatiladigan bo‘lsa, ularning shisha og‘zi diamctridan biroz katta 0‘lchami tanlab olinib, uni tiqinsozlagichlarda eziladi va shisha og‘ziga mahkamlanadi. Bu usulda mahkamlashning boisi shisha- ning zich yopilishini ta'minlashdir. Tiqinning 1/3 qism balandligi shi- shadan chiqib turishi kcrak. Plastmassadan tayyorlanadigan tiqinlar o‘l- chami shisha og‘zining 0‘lchamiga mos qilib chiqariladi. Shisha og‘zini mahkamlash uchun uni qo‘lda, bo‘ynidan ushlab ko‘targan holda mah- kamlanadi. Bu usulda mahkamlashdan maqsad, idish sinib ishchi- ning jarohatlanishidan saqlashdir. Tiqin tagiga, albatta mumlangan yoki parafinlangan qog‘oz qo‘yilishi kerak. Tiqinni shisha og‘zida mustah- kamlash uchun ustidan gofrillangan qog‘oz qalpoqcha kiydirib ham tagidan mahkamlab, ustidan dorixona rckvizitlari (manzillari) yozilgan qog‘ozcha yopishtirilsa, dori «muhrlangan» holda bemor qo‘liga tegadi.
Ayrim hollarda tiqinni yelimli mum hilan mahkamlanadi. Buning uchun tiqin bilan mahkamiangan idish og‘zini qizdirilgan yelimli mum ichiga tiqib olinadi. Mum sovib qotganda tiqinni shisha og‘zida mahkam ushlab qoladi.