O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi
O‘smirni vaqtni to‘g‘ri taqsimlashga o‘rgatish
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. O‘smirni vaqtni to‘g‘ri taqsimlashga o‘rgatish.
O‘smir xulqida chetga og‘ish natijasida o‘qish kundalik faoliyat funksiyasini yo‘qotadi. Natijada o‘yin kulgugiga mukkadan ketish, ko‘chalarda izg‘ib yurish holatlari vujudga keladi, ya’ni o‘z xohlaganicha "xordiq" chiqarishga intiladi. Keyingi davrlarda pedagogik qarovsiz qolgan o‘quvchilar uchun xordiq chiqarishning ikki turi tipik hisoblanadi. Ularning aksariyati do‘stlar bilan maqsadsiz vaqt o‘tkazishni yoqtirsalar qolganlari pala-partish tarzda musiqa eshitishni istaydilar. Ko‘pchilik pedagogik qarovsiz o‘quvchilarda ularning xulq- atvorida ayrim o‘zgarishlar va kechinmalarni vujudga keltiradi. Sinfda o‘smir o‘zini erkin his qila olmaydi. Uning yoshi sinfdoshlaridan bir oz katta, lekin, bilim saviyasi past, ko‘pchilik fanlarni o‘zlashtira olmaydi. Ya’ni, o‘zlashtirishda orqada qoladi. Shu tufayli ular sinfdoshlari orasida mavjud axloq normalariga zid bo‘lgan turli yo‘llar bilan o‘zlarini ko‘rsatishga, o‘quvchilar jamoasida "lider" bo‘lishga harakat qiladilar. Ba’zan o‘qituvchilar ham, sinfning a’lochi o‘quvchilari ham ular bilan do‘stona munosabatda bo‘lsalar-da yordam berishga xohishlari yo‘q bo‘ladi. Natijada ularning fanlarga, umuman o‘qishga bo‘lgan qiziqishlari doirasi pasayadi, mazmunan qoloqlashib qoladi. Bundan tashqari o‘zlashtirishga qiynalayotgan bolalar psixologiyasini o‘rganishda psixik jarayonlardan diqqat va xotira muhim rol o‘ynaydi. Bizga ma’lumki odamning har qanday aqliy harakatlari diqqatsiz amalga oshmaydi. O‘quvchilarning diqqati o‘quv ishiga jiddiy qaratilgandagina o‘quv materiali to‘la anglanib va mustahkam o‘zlashtirib olinadi. Demak, o‘zlashtirishga 270 qiynalayotgan bunday o‘quvchilarda diqqat barqaror bo‘lmaydi, uning qo‘zg’aluvchanligi ustun turadi. Ularda diqqat bo‘linuvchan parishonxotirlikka moyil bo‘ladi. Diqqat o‘z navbatida xotira jarayoni bilan bog‘liqdir. Inson diqqatini bir ob’ektga to‘la qarata olmaganidan keyin albatta uning xotirasida to‘la esda qolmaydi, natijada maktabda beriladigan bilimlarni o‘zlashtirishda qiyinchiliklarga uchraydilar. Shunday qilib ular fanlarni bo‘sh o‘zlashtiradilar yoki umuman o‘zlashtira olmaydilar. Demak, o‘smirlarning o‘zlashtira olmasligining asosiy sabablari sifatida: 1. Bilim olish faolligining pastligi; 2. Bilimga qiziqishning kuchsizligi; 3. Zarur yordam bo‘lmasligi tufayli, ayrim fanlarni o‘zlashtirishdagi qiyinchiliklarinng ortib borishi; 4. Aqliy o‘sish nuqsonlari, ya’ni psixologik ko‘rinishlarni ko‘rsatib o‘tish mumkin. Bundan tashqari o‘quvchilarning o‘zlashtirmasligining sabablari quyidagilar ham bo‘lishi mumkin, ya’ni soligining yomonlashuvi, ovqatlanishining yaxshi emasligi, ish qobiliyatining sustligi. Bu hususda shoshilinch choralar ko‘riladi. Boshqa sabablarga, oiladagi munosabatlarning yomonlashuvi, konfliktlar, janjallar, ota-onaning spirtli ichimliklar ichishi kiradi. Albatta bu salbiy hodisalarga ota- onalarning o‘zlari barham berishlari, ba’zan esa ularga jamoatchilik orqali ta’sir o‘tkazish lozim. O‘quvchilarning o‘zlashtirmasliklarining yana bir keng tarqalgan sabablaridan biri o‘quv mehnati ko‘nikmalarining shakllanmaganligi, topshiriqlarni bajarish tartibini to‘g‘ri tanlay olmaslik, o‘qish va yozishdagi sustlik, uy vazifasini olingan kunda bajarmaslikdir. Shunda o‘quvchiga yordam ko‘rsatish chorasini jamoa bilan belgilash va uni ota-onalar bilan birgalikda amalga oshirmoq zarur. O‘zlashtirish va xulqdagi nuqsonlarning sabablaridan biri o‘qishga sitqidildan yondoshmaydigan tengdoshlarning ta’siridir. Bunday holatda sinf rahbari va ota- 271 onalar bolaning tengdoshlari bilan munosabatida yangi, nisbatan foydali aloqalarni o‘rnatishga harakat qiladilar. O‘zlashtira olmaslik sabablarini aniqlash va uning oldini olish o‘quvchilarning bilim faoliyatiga, intellektual sohalarga oid xususiyatlarini, shuningdek ularning shaxsiga oid ba’zan bir xususiyatlarini sinchiklab tahlil qilish asosida muttasil o‘zlashtirmaslikning oldini olish va unga barham berishning optimal yo‘llari aniqlangan. Muttasil o‘zlashtirmaslikka barham berish uchun o‘quvchining o]z kuchiga ishonishi, o‘z imkoniyatlari va qobiliyatlariga ishonch bilan qarashi muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchini u o‘quv materiallarini o‘z o‘rtoqlaridan yaxshiroq bila olishi va tushina olishiga "qiyin" degan narsa "qilib bo‘lmaydi" degan ma’noni bildirmasligiga ishontirish kerak. o‘qituvchilar shu narsani hamisha esda tutishlari lozimki, o‘z kuchiga ishonch bilan qarashni tarkib toptirish o‘quvchiga dastlabki va o‘z muvaffaqiyatlarini ham his qilishiga yordam beradi. Shu sababli o‘zlashtirmovchi o‘quvchi bilan ishlashni shunday tashkil etish muhimki, u o‘zini ilgarilab borayotganini his qilsin. Unga dastlabki muvaffaqiyatlari quvonchini his etishga imkon berish kerak. O‘qituvchi o‘quvchining garchi oz bo‘lsa ham, erishgan muvaffaqiyatlarini ta’kidlash, uning diqqat e’tiborini erishgan ayrim yutuqlariga qaratish uchun har bir imkoniyatdan foydalanishi muhim. Ota –ona tomonidan o’smir yoshidagi bolalarning vaqtini to’g’ri taqsimlash uchun bolaning bo’sh vaqtini qoldirmaslik lozim. Maktabda bo’lish vaqti va maktabdan keyingi vaqtlarini to’g’ri taqsimlanishi kerak. Har bir ota – ona o’z farzandini nazoratini olishi, maxsus to’garaklarga jalb qilishi, sinf rahbari bilan hamkorlikda olib boriladi. Mаktаblаrdа o’smirlik vа undаn yuqоri yoshdаgilаr uchun dоimiy оmmаviy tаdbirlаr, spоrt musоbаqаlаri, shоulаr tаshkil qilish, tаlаbаlаr uchun bulаrdаn tаshqаri turli аqliy bаhslаr, оmmаviy bаyrаm tаdbirlаrini, оmmаviy mеhnаt fаоliyatini tаshkil qilib turish, umumаn yoshlаr uchun ko’ngilоchаr mаskаnlаrni ko’pаytirish mаqsаdgа muvоfiq nаtijаlаr bеrishi mumkin. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|