O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi m. G. Umarxodjaeva, O. S. Umarov, D. A. Ismailov
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.DIVIDENDLAR SIYOSATINING ZAMONAVIY NAZARIYASI VA UNING BOZOR BAHOSIGA TA‟SIRI 1. Didident siyosatining zamonaviy nazariyalari.
|
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati:
1. O‗zbekiston Respublikasi Qonuni №233-I ―Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‗g‗risida (yangi tahriri)‖, 1996 yil 26 aprel. Yangi tahriri O‗RQ-370 son bilan 2014-yil 06-mayda tasdiqlangan. 2.O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining "O‗zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‗yicha harakatlar strategiyasi to‗g‗risida" gi Farmoni. // O‗zbekistan Respublikasi Qonunlari to‗plami. 2017 y., № 6, st. 70. 3. O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan 2017-yil 22-dekabr kuni birinchi marta mamlakatimiz parlamenti – Oliy Majlisga Murojaatnomasi Toshkent : O‗zbekiston, 2017 y., 104 b. . . 4. Zaynutdinov SH.N. Korporativ boshqaruv asoslari. O‗quv qo‗llanma. -T.: O‗zbekiston, 2008. – 260 b. 5. Xodiev B.YU., Berkinov B.B. ―Korporativ boshqaruv va raqobatni rivojlantirish‖ O‗quv qo‗llanma. -T.: 2011 y. 6. Steen Thomsen & Martin Conyon – Corporate Governance, mechanisms and systems. McGraw-Hill Higher Education UK, 2012 – 367pp. 7. Bob Tricker – Corporate Governance, Principles, Policies and Practices, 3rd edition, Oxford online resources center, 2012 – 904pp. 8.www.webofsciense.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi 9. .www.ziyonet.com –axborot-ta‘lim tarmog‗i 168 11.DIVIDENDLAR SIYOSATINING ZAMONAVIY NAZARIYASI VA UNING BOZOR BAHOSIGA TA‟SIRI 1. Didident siyosatining zamonaviy nazariyalari. Korxonaning dividendlar siyosati korxonaning bozor qiymatini maksimal darajaga ko‗tarish uchun daromadlarni iste‘mol qilish va kapitallashtirish o‗rtasidagi nisbatni maqbullashtirish jarayonidir. Dividendlar miqdori korxona aksiya bahosiga ta‘sir qiladi, uning faoliyatining muvaffaqiyatli ekanligi va shuning uchun investitsion jozibadorligi haqida dalolat beradi. Qorni kamroq dividendlar - korxona rivojlanishining asosiy manbai, uning aktivlarini moliyalashtirish. Rivojlanish kelajakdagi dividendlarni ta‘minlaydi. Shunday qilib, sof foydadan foydalanishning ikkala yo‗nalishi ham muhimdir. Ushbu nazariya 1961-yilda Merton Miller va Franko Modigliani tomonidan kiritilgan. Maqolalarida ular kompaniyaning qiymatini faqat uning aktivlari va investitsiya siyosatining rentabelligi bilan belgilashini, dividendlar va qayta tiklangan foyda o‗rtasidagi daromad taqsimotining ulushlari aksiyadorlarning umumiy boyligiga ta‘sir qilmasligini ko‗rsatdi. Natijada firma qiymatini oshirish omili sifatida maqbo‗l dividend siyosati mavjud emas. F. Modigliani va M. Miller quyidagi taxminlarga asoslangan: • barcha sarmoyadorlar uchun axborotdan bepul va adolatli foydalanish, bitim xarajatlarining yo‗qligi (aksiyalarni chiqarish va joylashtirish xarajatlari), aksiyadorlarning xulq-atvorining ratsionalligi; • Aksiyalarning yangi emissiyasi bozorga to‗liq joylashtirilgan; • soliq yo‗q; • dividendlar va kapital tushumlari investorlar uchun tengdir. Teoriya mualliflari, 100% aksiyadorlik kapitalidan iborat kompaniya investitsiya dasturini rejalashtirayotganini ta‘kidlashdi. Dasturning moliyalashtirilishi uchun ajratilgan daromadlar qancha miqdorda sarflanishi aniqlandi, qolgan mablag‗lar dividendlar uchun qo‗llaniladi. 169 Biroq, aksionerlar yig‗ilishi dividend to‗lovlarini ko‗paytirsa va investitsiya siyosati va qarz olish siyosati barqaror bo‗lsa nima bo‗ladi? Bunday holda investitsiya loyihasini moliyalashtirishning yagona yo‗li ma‘lum bir qator yangi aksiyalarni sotish va sotishdan iborat. Yangi aksiyadorlar o‗z pullarini faqat taklif qilingan aksiyalar narxi haqiqiy qiymatiga teng bo‗lish sharti bilan investitsiyalashga rozi bo‗ladi. Biroq aktivlar, foyda, investitsiya imkoniyatlari va shuning uchun firmaning bozor qiymati o‗zgarishsiz qolmoqda. Ya‘ni oldingi aksiyadorlar tomonidan qimmatbaho qiymatlar bilan almashtirish kerak. Yangi aksiyadorlar yangi chiqarilgan aksiyalarni sotib olishadi, ularning har biri dividendlar o‗zgarishi to‗g‗risida deklaratsiyadan oldin arzonroqdir va sobiq aksiyadorlar o‗zlarining aksiyalarining bozor qiymatini yo‗qotishdan zarar ko‗radi. Qadimgi aksiyadorlarga to‗lanadigan qo‗shimcha naqd tamattu faqat ularga yetkazilgan kapitalning yo‗qotilishini qoplaydi. Dividendlarning ahamiyatsizligi nazariyasi ko‗pincha tanqid qilingan, chunki Modigliani va Millerning taxminlari juda mavhum. Amalda, amaldagi kapital bozori, korxona mavjud emas. Va egalari soliqlarni to‗lashlari kerak, aksiyalar chiqarish bilan bog‗liq xarajatlarni qoplashadi. Bundan tashqari korxona menejerlari korxonadagi vaziyat, xususan, ozchilik aksionerlari bilan taqqoslaganda yaxshi biladilar, natijada investor befarq bo‗lolmaydi, u sarmoya kapitaliga dividend to‗lovlari ko‗rinishida yoki kompaniyaning aksiyalar narxining oshishi shaklida qaytariladi. Shunday qilib. Modigliani va Millerning dividendlarning ahamiyatsizligi to‗g‗risidagi xulosasi haqiqiy sharoitlarga mos kelmaydi. Dividendlar to‗lash nafaqat aksiyadorlarning pul daromadlarini, balki tijorat tashkilotining muvaffaqiyat qobiliyatining ko‗rsatkichidir. Faqatgina davlat hisobotlariga asoslanib, investorlar uchun, ayniqsa, ozchilik aksionerlar uchun qiyin, ammo daromadli va samaraliroq bo‗lgan daromadlarni keltirib chiqaradigan kompaniyani ajratish qiyin. Bir tomondan, ko‗plab korxonalar o‗zlarining moliyaviy hisobotlarini oshkora e‘lon qilmayaptilar, boshqalari esa bunday hisobotlarni taqdim qilsalar ham, bu raqamlar ishonchli tarzda ishonishmaydi. Ko‗p darajali tashkiliy tuzilmalar bilan yashirincha va hayratga tushish, aktivlar va 170 daromadlarning e‘lon qilingan ko‗rsatkichlari deyarli ma‘nosiz bo‗ladi. Bundan tashqari, moliyaviy hisobotlarni tayyorlashda "ijodiy" yondashuv tufayli korxonada taqdim etilgan holat haqiqatdan farq qilishi mumkin. Va agar kompaniya katta foyda keltirgan bo‗lsa-da, katta dividendlarni to‗laydi. Bu uning qiymatini isbotlaydi. Investorlar taqdim etilgan hisobot daromadlarini olmaydilar. Agar ular tegishli dividend siyosati tomonidan qo‗llab- quvvatlanmasalar. Albatta, ayrim korxonalar hisobot daromadini oshirishi va pulni saxiy dividendlarga sarf qilishi mumkin. Ammo kompaniyaning aksionerlarni to‗lash uchun yetarli daromad topa olmasligi uzoq davom etishi mumkin. Naqd pul oqimini real ravishda to‗ldirmaydigan yuqori dividendni belgilash orqali kompaniya oxir- oqibatda investitsiya dasturlarini qisqartirishga va investorlarga qo‗shimcha mablag‗‗ ajratishga majbur bo‗ladi. Shuning uchun ko‗pchilik hollarda menejerlar dividendlarni ko‗paytirmaydi. Hozircha korxona nafaqat hozirgi kunda emas, balki ularni to‗lash uchun yetarli mablag‗‗ga ega bo‗lishiga ishonch hosil qilish uchun emas. Menejerlar, albatta, dividendlar hajmini oldindan taxmin qiladilar. Tadqiqotlar shuni ko‗rsatadiki, dividendlar odatda bir yil - ikki yil ichida daromadning sezilarli o‗sishi bilan ortadi. Garchi bunday o‗sish, dividendlar o‗zgargan yilga qadar davom etmasa ham, foyda bundan oldingi darajadan yuqori darajada saqlanib qolinadi va uning pasayishi ehtimoldan yiroq emas. Kompaniyani birinchi marta dividendlar to‗layotgan dividendlarni to‗zishda kelajakka ko‗proq e‘tibor qaratilgan. Tahlil natijalariga ko‗ra, dividendlarni to‗lash yilida daromad o‗rtacha 43% ga oshdi. Agar men rahbarlar bu o‗zgarishlarni vaqtinchalik deb hisoblasalar, ular naqd tamattu ‗to‗lashga tayyor bo‗lishlari ehtimoldan uzoq bo‗lar edi. Biroq, ular firmalarning istiqboliga ishonch hosil qilishdi. Dividendlar daromadning yangi darajasining barqarorligini namoyish etganligi sababli, investorlar odatda dividendlarni kamaytirish to‗g‗risidagi xabarni yomon yangilik (aksiya bahosi tushib qolayotgani) deb hisoblashlari va dividendlarni (fondning narxi ko‗tarilgani) yaxshi deb hisoblashlari ajablanarli emas. Shu bilan 171 birga, sarmoyadorlar daromadlarning uzoq muddatli barqarorligi uchun muhim mezonni ko‗rib chiqayotgan o‗zgarishlarga nisbatan dividendlar darajasiga juda ko‗p javob qaytaradilar. Shunday qilib, ko‗plab tadqiqotchilar, dividendlarning ahamiyatsizligi nazariyasiga shubha bilan qaramasdan, dividend to‗lovlarini yuqori darajada ushlab turadilar. Saxiy dividend to‗lashining yana bir argumenti - bu ma‘lum bir sarmoyadorlar uchun yuqori dividendlar mavjud bo‗lgan "tabiiy" ehtiyoj. Misol uchun, ayrim moliyaviy institutlar barqaror dividendlar bo‗yicha uzoq tarixga ega bo‗lmagan aksiyalarni sotib olish bo‗yicha rasmiy cheklovlarga bog‗liq. Ishonch va pensiya jamg‗armalari yuqori dividendlarga ega bo‗lishlari mumkin, chunki dividendlar "daromad" sifatida baholanadi, sarmoya daromadlari esa "asosiy qiymatga qo‗shimchalar" bo‗lib, joriy xarajatlar uchun mo‗ljallanmagan. Ba‘zi kuzatuvchilarga ko‗ra, sarmoyasini boshqaradigan sarmoyadorlar faqat dividend daromadlarini sarflashga harakat qilishadi. Shuning uchun ham ular, ehtimol, erkin pul sarflash mumkin bo‗lgan katta miqdordagi naqd pul tushumini ta‘minlovchi qimmatli qog‗ozlarni tanlashlari mumkin. Ko‗p miqdorda dividendlar va qimmatli qog‗ozlar portfeli doimiy ravishda mablag‗ ‗manbai bo‗lgan investorlar bilan bo‗lishishni afzal qiling. Bu pullar, shuningdek, dividendlar umuman to‗lanmagan qimmatli qog‗ozlar chiqarishdan ham osondir; vaqti-vaqti bilan investor o‗z portfelining kichik qismini sotishi mumkin. Shu bilan birga, dividendlarning muntazam to‗lashi aksariyat aksiyadorlarni sotish xarajatlaridan xalos qiladi, ayniqsa, ular bo‗yicha komissiya ulushi, odatda, sotiladigan aksiyalar soniga mutanosibdir. Bundan tashqari, muntazam naqd tamattu ‗aksiyadorlar aksiyalarni "vaqtincha past" narxlarda majburiy sotish xavfidan saqlaydi. Yuqori dividendlar siyosati sheriklar uchun yanada foydalidir, chunki noaniqlikni hal qilishda yordam beradi. Investor aksiyalarni prognozlarga muvofiq hisoblab chiqadi va kelgusidagi dividendlarni hisobga oladi. Yaqin kelajakda dividendlar prognozidan ko‗ra, aksiyalar qiymatining va uzoq kelajakda kutilayotgan 172 dividendlar uchun kutilayotgan o‗sish shubhali bo‗ladi. Sarmoyadorlar noaniqlikdan qutulishni afzal qilganlari uchun, yuqori dividendlar to‗laydigan korxonalarning ulushi yuqoriroq bo‗ladi. Naqd pul oqimiga ega bo‗lgan yetuk kompaniyalar bilan bog‗liq yana bir xususiyat bor, lekin investitsiyalarning salmoqli qismi. Bunday kompaniyalarning aksiyadorlari doimo boshqaruvchilarning taqsimlanmagan daromadlarini samarali ishlatish qobiliyatiga ishonishmaydi va bu mablag‗ korxona rentabelligini oshirish uchun emas, balki ulkan korporativ imperiya barpo etishga sarflanishi mumkin deb qo‗rqishadi. Bunday hollarda, sarmoyadorlar yuqori dividendlar talab qila olmaydi, chunki ular dividendlarni shunday baholaydilar, ammo ular menejerlarni ko‗proq vijdonli, qiymat yaratuvchi investitsiya siyosatini olib borishlarini xohlashadi. Yana bir fikr shuki, saxiy dividend to‗lovi korxonaning bozor qiymatini pasaytiradi. Ushbu nazariyaning vaqillari, dividend daromadlarini to‗lashda soliq komponentiga ishora qiladi. Agar dividendlar sarmoya tushumlaridan yuqori bo‗lgan hollarda soliqqa tortilsa, firmalar o‗zlari beradigan eng kam naqd tamattu to‗lashlari kerak. Mavjud naqd taqsimlanmagan daromad sifatida saqlanishi yoki aksiyalarni sotib olish uchun foydalanilishi lozim. Ushbu yo‗nalishda dividend siyosatini amalga oshirish orqali korporatsiyalar dividendlarni kapital tushumlariga aylantirishlari mumkin. Bunday moliyaviy strategiya soliq yukini kamaytirganligi sababli, investorlar buni afzal ko‗radi va dividendlarning past daromadli ulushi ko‗proq bo‗ladi. Rossiya qonunchiligiga binoan dividendlar daromadlari 9 foiz stavka bo‗yicha soliqqa tortiladi va kapitalizatsiya daromadiga soliq yo‗q. Shunday qilib, dividendlarni to‗lashda kompaniyaning kapitallashuvining bir qismi yo‗qoladi va bu tendensiya barqaror bo‗lsa, korxonaning bozor qiymati kamayadi. Amalda, dividendlar maqbo‗l ulushi to‗rt omil vazifasini bajaradi: 1. Kapitalning o‗sishiga dividendlarni investorning ustunligi va egalari uchun dividendlarning ahamiyati. 173 2. Korxonaning investitsiya imkoniyatlari. 3. Nishon kapital tuzilishi. 4. Qarz mablag‗larini jalb qilish qobiliyati. Korxonaning investitsion imkoniyatlarini tavsiflovchi omillar: • hayot aylanish davrining bosqichi (hayot aylanish davrining dastlabki bosqichlarida kompaniya dividendlarni to‗lashni cheklaydigan rivojlanishga ko‗proq mablag‗ sarflashga majbur bo‗ladi); • investitsiya dasturlarini kengaytirish zaruriyati (asosiy vositalarni va nomoddiy aktivlarni kengaytirishni rag‗batlantirishga yo‗naltirilgan investitsion faollikning o‗sishi davrida daromadlarning kapitallashuviga bo‗lgan talab ortib bormoqda); • ayrim investitsiya loyihalarining yuqori samaradorlik darajasi bilan tayyor bo‗lish darajasi (ba‘zi tayyorlangan loyihalar ushbu bozorlarda o‗zlarining moliyaviy resurslarini to‗plashni talab qiladigan qulay bozor sharoitida samarali ishlashni ta‘minlash uchun tezkor ravishda amalga oshirilishini talab qiladi). Maqsadli kapital to‗zilishi moliya menejmenti va kompaniya egalari tomonidan shakllangan o‗z va qarz mablag‗larining muayyan nisbati o‗rtasidagi muvozanatni saqlab qolishi va moliyaviy yutuqning erishilgan darajasi. Qarz mablag‗larini jalb qilish imkoniyatlarini tavsiflovchi omillar: • qo‗shimcha qarz mablag‗larini jalb qilish qiymati; • moliyaviy bozorda kreditlar mavjudligi; • kompaniyaning joriy moliyaviy holati bilan belgilanadigan kredit qobiliyati darajasi; • foydaning haqiqiy hajmi va kapitalning daromadliligi. Bu omillarning birlashishi yuqorida tavsiflangan dividendlar siyosatini shakllantiradi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|