O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

m-nuqta massasiga, c-prujinaning 
bikrligiga va -muhit qarshiligiga 
bogʻliq ekan.

 
D. MAJBURIY TEBRANMA HARAKAT. 
Tebranma harakat qilayotgan moddiy nuqtaga biror garmonik kuch (davriy 
takrorlanuvchi, trigonometrik funksiyalarga bogʻliq kuch) ta’sir etsa, bunday 
harakat 
majburiy tebranma harakat 
deb ataladi. Majburiy tebranma harakat 
tabiatda va texnikada juda koʻp uchraydi. Majburiy tebranma harakatni hosil 
qiluvchi kuch 
majburlovchi ( uygʻotuvchi ) kuch
deb ataladi va uning koʻrinishi 
turlicha boʻladi, masalan, zilzila paytidagi seysmik kuchlar, beton quyishdagi 
vibratorlarnig va qattiq devorlarni teshishda ishlatiladigan perforatorlarning 
O 
x 
x 
x 
t 
t 
t 
O 
O 
x
0 
x
0 
x
0 

---

225 
elektromagnit kuchlari va h.k. Shuning uchun majburiy tebranma harakatni 
oʻrganish, kerakli joylarda undan foydalanish, insonlarga va bino-inshootlarga 
zararli holatlarda uning ta’sirini kamaytirish dolzarb masala hisoblanadi.
Faraz qilaylik, massasi 
m 
boʻlgan M moddiy nuqtaga prujinaning 
elastiklik kuchi 
va
Q
= 
Hsin (pt)
(4.66) 
koʻrinishdagi uygʻotuvchi kuch tasir qilsin. Bunda 
H
-
uygʻotuvchi kuchning 
amplitudasi
, 
p-

uygʻotuvchi kuchning
 
chastotasi 

deb ataladi. U holda bunday 
harakatning differentsiyal tenglamasi quyidagicha tuziladi (4.27-shakl):

 

 
 
4.27-shakl. 
m
 
, yoki
m
, 
massaga boʻlib yuborib va
,
belgilash kiritib, 
 

h sin (pt)
(4.67)

ikkinchi tartibli bir jinsli boʻlmagan differentsiyal tenglama hosil boʻladi.

(4.67) tenglama