O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

VI. MEXANIKA MASALALARINING MATEMATIK MOʻDELI VA 
DASTURI. 
 
6.1.1. Maple tizimining tarkibi va imkoniyatlari. 
Hozirgi kunda kompyuter matematikasi keng miqiyosda rivojlanib bormoqda. 
Kompyuter matematikasining yetakchi oʻrinlardan birini hozirgi kunda egallab 
turgan simvolli matematik dasturlash tizimi Maple tez rivojlanib bormoqda. Maple 
kuchli foydalanuvchi interfeysiga ega boʻlib, u oddiy va murakkab matematik 
masalalarni analitik yechish imkoniyatiga ega. 
Maplening keyingi avlodlari Maple -8, 9, 10, 11 larda simvolli matematik 
hisoblar foydalanuvchilar uchun yanada qulay holga keltirilgan. Maple
matematik paketi yordamida matematik masalalardan tashqari boshqa texnika 
fanlari masalalarini ham analitik va grafik koʻrinishlarda yechish mumkin. Bundan 
tashqari Maple koʻplab mexanizmlarning harakatini koʻrsatish, animatsiyalarini 
hosil qilish uchun juda qulay dasturlash vositasi hisoblanadi.
Maple elektron hujjatlarni tayyorlash va grafik vizuallashtirish vositalariga 
ham ega. Maple kompyuter matematikasini chuqur oʻrganish dasturchiga turli fan 
va texnika masalalarini yechishda katta imkoniyatlar ochib beradi.
Maple — tipik integrallashgan tizim boʻlib, uning tarkibiga quyidagi 
vositalar kiradi: 

kuchli dasturlash tili (u tizim bilan interaktiv muloqot qilish vositasi 
hamdir); 

dasturlar va hujjatlarni tahrir qilish va tayyorlash uchun tahrirlagich; 

dialog rejimida ishlash imkoniyatini beruvchi zamonaviy koʻp oynali
interfeys; 

minglab namunalarga ega boʻlgan kuchli ma’lumotlar tizimi; 

algoritmlar va matematik ifodalarni oʻzgartirish qoidalarini oʻz 
tarkibiga oluvchi tizimning yadrosi; 

sonli va simvolli protsessorlar; 

---

298 

diagnostika tizimi; 

biriktirilgan va qoʻshimcha funktsiyalarning kutubxonasi; 

foydalanuvchilar funktsiyalarini va boshqa ayrim dasturlash tillari va 
dasturlarni qoʻllab quvvatlash paketlari. 
Yuqorida keltirilgan vositalarning barchasiga Maple dasturi orqali bevosita 
kirish mumkin. 
Maple tizimi oʻzining uchta xususiy: kirish, amalga oshirish va dasturlash 
tillariga ega. Uning kirish tili oʻta yuqori darajadagi til boʻlib, har qanday 
murakkablikdagi 
matematik, 
fizik 
va 
mexanik 
masalalarni 
yechishga 
yoʻnaltirilgan. Bu til tizimga sovol, ya’ni qayta ishlanuvchi kirish ma’lumotlarini 
berish uchun xizmat qiladi va oʻzining ideologiyasi boʻyicha “Basic” tiliga oʻxshab 
ketadi. Kirish tili katta miqdordagi oldindan aniqlangan matematik va grafik 
funktsiyalarga, hamda zarur boʻlganda qoʻshiladigan kutubxonalariga ega. 
Maple tizimi an’anaviy tarkibiy dasturlash vositalarini hamda kirish tilining 
buyruq va funktsiyalarini oʻz ichiga oluvchi “protseduraviy” dasturlash tili— 
Maple-tiliga ham ega. Maple tizimini amalga oshirish tili boʻlib, eng kuchli va 
universal tillardan biri boʻlgan “Si” dasturlash tili xizmat qilgan. Uning yordamida 
tizim yadroʻsining dasturi yozilgan. Umuman olganda, Maple tizimi vositalarining 
taxminan 5 dan 10% gacha qismi “Si” dasturlash tilida, qolgan 90-95% esa Maple-
tilida yozilgan. Maple-tilidagi dasturlarni biriktirilgan tahrirlagichdan tashqari 
tashqi tahrirlagichlarda (masalan “Word”da) ham tayyorlash mumkin. Maple 
tizimining biriktirilgan tahrirlagichi “File” menyusidagi “New” va “Open” 
buyruqlari yordamida ochiladi. 

---

299