O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

harakat qonuni 
– jism harakatida koordinatalar va vaqt orasidagi 
bogʻlanishni aniqlovchi qonunga aytiladi; 
-
boshlang‘ich vaqt
– harakatning boshlanish payti (vaqt t=0 sekund deb 
olinadi); 
-
vaqt oralig‘i
– avvalgi vaqt bilan keying vaqt farqiga aytiladi; 
-
trayektoriya 
– jism nuqtasining harakat davomida fazoda qoldirgan iziga 
aytiladi; 
-
uch oʻlchovli Evklid fazosi 
– Evklid geometriyasiga asoslangan, uzunlik-
l
metrlar
da, vaqt- 
t sekundlarda 
oʻlchanuvchi uch oʻlchovli fazoga 
aytiladi.
Kinematikaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
-
jism harakat qonunini aniqlash va harakat grafigini chizish; 
-
harakat qoʻnuni boʻyicha qism nuqtalarining tezligi va tezlanishlarini 
aniqlash; 
-
aniqlangan kinematik xususiyatlarni amaliy jarayonga, mashina-
mexanizmlar hisobiga tadbiq qilish. 
Kinematika tajribalar va amalda sinab ko‘rilgan bilimlarga tayangan bo‘lib, 
ular asosan geometriyaning aksiomalaridan olingan. Kinematikani o‘rganishda 
ulardan tashqari hech qanday aksioma va qo‘shimcha qonunlar talab qilinmaydi. 
Kinematikani o‘rganish eng sodda ob’ekt – moddiy nuqta kinematikasidan 
boshlanadi, keyin esa qattiq jism kinematikasi o‘rganiladi.
 

---

105 
3.1.2. Moddiy nuqtaning fazodagi harakati. 
Moddiy nuqtaning fazodagi harakati vaqtga bogʻliq boʻlib, uning oʻrnini turli 
usullarda aniqlash mumkin: 
- vektoʻr usulda; 
- Dekart koordinatalari usulida; 
- tabiiy koordinatalar yordamida. 
A
.
 
MODDIY NUQTA
HARAKAT QONUNINING VEKTOR USULI: