O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ijtimoiy siyosatning ob'ekti barcha huquq va erkinliklarga rioya qilish
kafolatlangan va mos sharoitlar ta\minlangan ijtimoiy siyosat amalga oshiriladigan barcha fuqarolar yoki ijtimoiy yordam va ko‗makka muhtoj aholining ma'lum guruhlari. Ijtimoiy siyosatning asosiy sub'ekti davlat bo‗ladi. Davlatning tashqari ijtimoiy siyosat sub'ektlari davlat idoralari va tashkilotlari, mahalliy boshqaruv organlari, nodavlat tashkilotlar (jamoat, xalqaro xayriya fondlari, jdiniy birlashmalar) tijorat tashkilotlari, ijtimoiy xodimlar va boshqa mutaxassislar, ko‗ngillilar, fuqarolar bo‗ladi. Ko‗pgina davlatlarda amalga oshiriladigan ijtimoiy siyosat bir qator tamoyillarga asoslanib, ularning asosiylari ijtimoiy adolatlilik, individual ijtimoiy javobgarlik, ijtimoiy birdamlik, ijtimoiy hamkorlik, ijtimiy kafolatlar va boshqa tamoyillardir. Shu yoki boshqa tamoyillar ma'lum davlatdagi ijtimoiy siyosatni 135 amalga oshirishdagi ustuvorliklarni belgilab, ammo ularning asosida doimo insonparvarlik va ijtimoiy adolatlilik qadriyatlari yotadi. Har bir mamlakatdagi davlat ijtimoiy siyosati tizimi tarixiy sharoitlarni hisobga olgan holda tuzilib, hal qilinadigan masalalar o‗xshash va bir xilligiga qaramasdan yondashuvlar, uslublar va tashkiliy shakllarda farqlarga ega bo‗ladi. O‗zbekiston mustaqillikning qo‗lga kiritgan 1991-yildan so‗ng hukumat yagona jahon maydoniga mamlakatni kiritish va bozor iqtisodiyotini shakllantirish maqsadida iqtisodiy islohotlarni o‗tkazishni e'lon qildi. Bozor islohotlarini amalga oshirish jarayonida ijtimoiy siyosatdagi davlatning asosiy strategik maqsadlari jng avvalo oilalar, har bir insonning hayot sifatini yaxshilash va farovonligini ta'minlashga qaratilgan. Bu yo‗nalish kelgusida o‗tkaziladigan islohotlar, o‗tish davridagi ijtimoiy siyosat mohiyatini tasvirlaydi. O‗zbekiston mustaqilligining dastlabki yillaridan davlat aholining yordamga muhtoj qatlami- ko‗p bolali va kam ta'minlangan oilalar, yolg‗iz keksalar, yetim bolalar, nogironlar manfaatlarini har tomonlama himoya qilishga katta e'tibor berdi. Real iqtisodiy holat, mavjud resurs va imkoniyatlarni hisobga olgan holda aholini ijtimoiy himoya qilishning yangi mexanizmi yaratildi. O‗zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosat mexanizmining eng muhim yo‗nalishlari quyidagilar: O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida kafolatlangan fuqarolarning barcha huquqlariga rioya qilinishini ta'minlaydigan me'yoriy va institutsional bazani shakllantirish, aholining o‗ziniijtimoiy himoya salohiyatini faollashtirish uchun mexanizm va sharoitlarni yaratish; aholining alohida qatlami manzilli himoyasi uchun me'yoriy, institutsional va resurs asoslarini yaratish Bu siyosatni amalga oshirishda turli ijtimoiy tizimlar harakatda bo‗ladi: ijtimoiy sug‗urta, ishsizlarni qo‗llab- quvvatlash, kam ta'minlangan oilalarga yordam ko‗rsatish, aholining ma'lum bir toifalari uchun imtiyozlar taqdim etish va boshqalar. O‗zbekistonda yangi iqtisodiy munosabatlarga o‗tish sharoitida aholining katta qismi murakkab ijtimoiy holatda qoldi. Bu holat mamlakatda bozor iqtisodiyotiga o‗tishning har bir bosqichi xususiyatlarini inobatga olib aholiga 136 ijtimoiy xizmat ko‗rsatish tizimini rivojlantirishga olib keldi. O‗tish davridagi islohotlarning asosiy tamoyillaridan biri kuchli ijtimoiy himoya bo‗lib, ijtimoiy sug‗urta va ijtimoiy yordam orqali (pul yoki moddiy) to‗lovlari shaklida amalga oshirildi. O‗zbekistonda davlat ijtimoiy siyosati bozor islohotlarining barcha bosqichlarida yetarlicha keng doiradagi masalalarni o‗z ichiga olib, shu jumladan aholi daromadlarini tartibga solish, bandlikni ta'minlash va yangi ish joylarini shakllantirish, aholining alohida toifalari va guruhlarini ijtimoiy himoyalash va qo‗llab-quvvatlash, sog‗liqni saqlash, jismoniy madaniyat va sport, ta'limni rivojlantirish. Iqtisodiy islohotlarning dastlabki bosqichida tjtimoiy siyosatning ustuvor yo‗nalishlari narxlarni erkinlashtirish va inflyasiya darajasining o‗sishi natijasida aholi daromadlarini saqlash, respublika iste'mol bozorini himoyalash bo‗ldi. Qabul qilingan barcha choralar aholi hayot darajasini keskin pasayishini oldini oldi. Respublikada bozor iqtisodiyotiga o‗tish ijtimoiy ko‗rsatkichlarning birdan pasayishi bilan kechmadi, bir qator yo‗nalishlarda o‗sish kuzatildi. Shok terapiyasi asosida aholining daromadlari darajasi bo‗yicha tabaqalarga ajratilishi kuzatilmay, O‗zbekistonda iqtisodiy islohotlar boylik va xizmatlarni teng taqsimlashni nazarda tutdi. Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish choarlari xalqning mentaliteti va hayot darajasini hisobga olgan holda aholining eng yordamga muhtoj qatlamini aniqlashni nazarda tutuvchi aholini manzilli ijtimoiy himoya qilish mexanizmi shakllandi. Manzilli ijtimoiy himoya mexanizmida markaziy o‗rinni fuqarolarni sho‗ini-sho‗i boshqarishning an'anaviy tarixiy instituti bo‗lgan mahalla egallab, u orqali muhtoj shaxslarga yordam taqsimlanmoqda. Bunday yondashuv ko‗p asrlik ildizlarga ega bo‗lib, kam ta'minlangan aholini ijtimoiy qo‗llab-quvvatlash uchun mo‗ljallangan mablag‗larni manzilli taqsimlashni ta'minlaydi. Bunda aholini ijtimoiy himoya qilish bo‗yicha resurslarni ta'minlash sohasida davlatning ahamiyati kamaymaydi. 137 Respublikadagi ijtimoiy siyosat qonunlar va rasmiy hujjatlarda tasdiqlangan bo‗lib, jamiyatning har bir a'zosi uchun mos sharoitlarni yaratishga yo‗naltirilgan va bu bizning davlatimiz faoliyatidagi ustuvor yo‗nalish bo‗ladi. O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi faoliyatning asosiy me'yorlari va huquqlaridan iborat. Ular asosida ijtimoiy qonunchilik rivojlandi. 1991-yilda ―O‗zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to‗g‗risidagi‖ qonun (2008- yilda yangi tahrirda qabul qilindi). Imkoniyati cheklangan insonlarni davlat ijtimoiy ko‗magining milliy modelini shakllantirishga asos bo‗ldi. O‗zbekiston bolalarning huquq va erkinliklari, alohida ehtiyojga ega shaxslarning huquqlariga tegishli asosiy xalqaro shartnomalar, pakt, deklaratsiya, konvensiyalarga qo‗shilgan bo‗lib, shunga muvofqi o‗z siyosatini amalga oshirmoqda. O‗zbekiston ijtimoiy siyosatining eng ahamiyatli tendensiyalari ijtimoiy xizmat ko‗rsatish tizimini paydo bo‗lishi, aholi bilan ishlashda fuqarolarga samarli ijtimoiy yordam ko‗rsatish imkonini beruvchi zamonaviy texnologiya va uslublarni keng qo‗llash bo‗ldi. Aholiga ijtimoiy xizmat ko‗rsatishni amalga oshirish imkoniyati mahalliy boshqaruv organlari-hokimiyatlarda hududiy ijtimoiy ish tarmog‗ini tashkil qilish va rivojlantirish, ijtimoiy xizmat, ijtimoiy pedagogika va amaliy psixologiya sohasida mutaxassislar tayyorlash bo‗ldi. Zamonaviy O‗zbekiston sharoitida ijtimoiy xizmat ko‗rsatish tizimi alohida shaxslar, oila va guruhlarning moslashuvi, ijtimoiy sog‗lomlashtirishga qaratilgan ijtimoiy-insonparvar faoliyatning ma'lum yo‗llari tizimini sifatida qatnashadi. O‗zbekistondagi murakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda muhtoj fuqarolarga zarur yordam va ko‗makni beruvchi yangi ijtimoiy muassasalar tarmog‗ini yaratishga katta e'tibor berildi. Keksalar, bolalar, nogironlar to‗g‗risidagi g‗amxo‗rlik asosan Mexnat va ijtimoiy himoya vazirligi tizimi orqali amalga oshirilib, shuningdek bunda barcha vazirlik va idoralar, o‗zini-o‗zi boshqarish organlari (mahalla) IIV tashkilotlari qatnashmoqda. Bunday muassasalar qatoriga fuqarolarga turli ijtimoiy ishni ko‗rsatuvchi markazlar, aholiga psixologik- pedagogik yordam ko‗rsatish markazlari, voyaga yetmaganlar, ayollar uchun 138 ijtimoiy-sog‗lomlashtirish markazlari, oila va bolalarga ijtimoiy yordam ko‗rsatuvchi hududiy markazlarni keltirish mumkin. Faqatgina ―Ijtimoiy himoya yili‖ davlat dasturiga muvofiq 26 ta qonun va me'yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Ular orasida Sredi nix osobogo vnimaniya zaslujivayut zakonы «Bola huquqlarining kafolatlari to‗g‗risidagi», «Xayriya faoliyati to‗g‗risidagi» va «Yod yetishmasligi kasalliklari profilaktikasi to‗g‗risidagi», «Ishga qabul qilish uchun minimao yosh to‗g‗risidagi Konvensiyani ratifikatsiya qilish haqidagi» (Jeneva, 26 iyun 1973 yil), «Bolalar mehnatining yomon shakllarini ta'qiqlash va bartaraf etish to‗g‗risidagi Konvensiyani ratifikatsiya qilish haqidagi (Jeneva, 17 iyun 1999 yil) va boshqalarni keltirish mumkin. Mamlakatda ijtimoiy himoya tizimining samaradorligini oshirish bo‗yicha katta ishlar amalga oshirilib, bolalar, boquvchisini yo‗qotganlar to‗g‗risida davlat e'tibori va g‗amxo‗rligi kuchaymoqda, ota-ona qaramog‗isiz qolgan bolalar uylari va ixtisoslashtirilgan maktab-internatlarining moddiy-texnik bazasini yaxshilash bo‗yicha choralar amalga oshirilib, kam ta'minlangan va aholining yordamga muhtoj qatlamini qo‗llab-quvvatlash kuchaytirilmoqda. Alohida e'tibor va ehtiyojga ega bolalar uchun ta'lim olish muhim ahamiyatga ega. Olingan ta'lim darajasi uning ijtimoiy sog‗lomlashishi, jamiyatga moslashishi va qo‗shilishiga bog‗liq. So‗nggi yillarda o‗ziga xos ruhiy jismoniy rivojlanishga ega bolalarning inklyuziv ta'limiga katta e'tibor qaratilib, ham bolaga ham uning atrof-muhtiga ta'sir qiluvchi ishlar amalga oshirilmoqda. Bu yo‗nalishdagi dastlabki qadamlar qo‗yilib, umumiy ta'lim jarayonida inklyuziv ta'limni bosqichma-bosqich rivojlantirish siyosati amalga oshirilmoqda. Albatta, inklyuziv ta'limni kelgusi rivojlanishi bir qator muammolarni hal qilishga bog‗liq bo‗lib, ular quyidagilardir: me'yoriy-huquqiy asosni shakllantirish, integratsiya jarayonining ilmiy-tashkiliy ta'minoti; barcha ishtirokchilarning ruhiy tayyorgarligi; o‗qitishning milliy modelini yaratish va uning o‗quv-uslubiy ta'minoti. 139 Aholini ijtimoiy qo‗llab-quvvatlash va mamlakat fuqarolarini ijtimoiy himoyalashni amalga oshirishda nodavlat sohasi katta o‗ringa ega. U aholining ijtimoiy ehtiyojlariga eng moslashuvchan va tezkor harakat qiladi. So‗nggi yillarda mahalliy nohukumat tashkilotlar miqdori doimiy o‗sib boryapti. Shubha yo‗qki, mamlakat aholisini himoya qilish va qo‗llab-quvvatlash kopleks dasturlarini tashkil etish zarurdir. Bu mamlakatimiz ijtimoiy siyosatining yo‗nalishi sanaladi. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy xizmat biri-biri bilan chambarchas bog‗liq. Ijtimoiy xizmat –bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirish shakli bo‗lib, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishni yo‗naltirish doirasidir. Huquqiy fuqarolik jamiyatini shakllantirishning murakkab yo‗lida bizning mamlakatimiz uchun yangi bo‗lgan mazkur faoliyat shaklini shakllantirish va rivojlantirish, professional ijtimoiy xodimlar tayyorlashni amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Mamlakatda so‗nggi yillarda bolalar himoyasi sohasidagi islohotlarda ijtimoiy xodimlarni tayyorlashga katta e'tibor berilmoqda. Bolalar himoyasi sohasidagi asosiy hujjat 2008-yilda qabul qilingan ―Bola huquqlarining kafolatlari to‗g‗risidagi‖ qonun sanaladi. Mazkur qonun bola huquqlari bo‗yicha BMT Deklaratsiyasidagi barcha huquqlarni ta'minlaydi. Kadrlar tayyorlashning zaruriyati to‗g‗risida 4-moddada keltirilgan bo‗lib, bola huquqlari sohasidagi faoliyatni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash, malakasini oshirish va qayta tayyorlash davlat ijtimoiy siyosatining asosiy yo‗nalishlaridan biri sanaladi. O‗zbekistonda ijtimoiy siyosatning asosiy yo‗nalishlari quyidagilar: ijtimoiy himoya, sog‗liqni saqlash, ta'lim, bandlik sohasidagi siyosat. O‗z navbatida ijtimoiy xizmat- aholi qatlamlari, guruhlari va alohida fuqarolarni ijtimoiy himoyalash, qo‗llab-quvvatlash va yordam ko‗rsatish bo‗yicha faoliyatdir. Shuni ta'kidlash kerakki, ijtimoiy siyosat va ijtimoiy xizmat biri-biri bilan chambarchas bog‗liq. Ijtimoiy xizmat –bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirish shakli bo‗lib, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishni yo‗naltirish doirasidir. Ijtimoiy siyosatning yo‗nalishlari quyidagilar: ijtimoiy himoya, sog‗liqni saqlash, ta'lim, bandlik sohasidagi siyosat. O‗z navbatida ijtimoiy xizmat- aholi qatlamlari, 140 guruhlari va alohida fuqarolarni ijtimoiy himoyalash, qo‗llab-quvvatlash va yordam ko‗rsatish bo‗yicha faoliyatdir. O‗zbekistonda ijtimoiy xizmatlarni ko‗rsatishda katta ishlar amalga oshirilmoqda, har bir yil aholining u yoki bu qatlamini ijtimoiy himoya qilishga qaratilmoqda. Ijtimoiy himoya qilish sohasida mamlakat rahbariyatining har bir yil uchun maqsadli yo‗naltirilgan faoliyati ishlab chiqilmoqda. «Inson manfaatlari yili», «Oila yili», «Ayollar yili», «Sog‗lom avlod yili», «Onlar va bolar yili», «Qariyalarni qadrlash yili», «Ijtimoiy himoya yili», «Yoshlar yili», «Barkamol avlod yili», «Keksalarni e'zozlash yili». O‗zining demografik xususiyati va ko‗p yillik an'analari natijasida O‗zbekiston bugungi kunda aholining 60% dan ortig‗ini bolalar va yoshlar tashkil etadigan mamlakat sanaladi. Bolalarni ijtimoiy himoya qilish jarayoni bolalar va oilalarga har tomonlama yordam ko‗rsatuvchi vazirlik va idoralarning murakkab va tarmoq tizimi orqali amalga oshiriladi. Bu faoliyatning asosiy tamoyili mamlakatdagi fuqarolarning bolalarining manfaatlarini eng yaxshi darajada ta'minlashdir. Shu sababli bolalarni himoya qilish tizimidagi ijtimoiy ishning rivojlanishi mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar bilan bir qatorda bu sohadagi professional mutaxassislarga bolalar huquqlarini aks ettirish uchun huquq va vakolatlar berilgan. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|