O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ijobiy. 
1. Ish joyining ijtimoiy qadrining ko‗tarilishi. 
2. Bo‗sh vaqtning ko‗payishi. 
3. Ish joyini tanlash tanlash erkinligining oshishi. 
4. Mehnatning ijtimoiy ahamiyati va qadrining oshishi. 
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari. 
Salbiy. 
1.O‗qitish natijalarini qadrini tushirishi. 
2.Ishlab chiqarishni qisqarishi. 
3.Ishsizlarga yordam xarajatlari. 

---

261 
4.Malakaning yo‗qolishi. 
5.Hayot darajasining pasayishi. 
6. Milliy daromadni yaratmaslik. 
7. Soliq tushumlarining kamayishi. 
Ijobiy 
1.Iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish uchun ishchi kuchi zaxirasini yaratish. 
2.Mehnat qobiliyatini rivojlantirishga rag‗bat sifatida xodimlar o‗rtasidagi 
raqobat. 
3. Qayta o‗qitish va ta'lim darajasini oshirish uchun bandlikdagi tanaffus. 
4.Mehnatning intensivligi va samaradorligini oshirishni rag‗batlantirish . 
Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) № 168 «Bandlikka ko‗maklashish va 
ishsizlikdan himoya qilish to‗g‗risidagi konvensiyasida» ishsizlikdan ijtimoiy 
himoyalash tizimining prinsipial asoslari ishlab chiqilgan va shakllantirilgan. Bu 
tizimning asosiy maqsadi ishsizlik bo‗yicha nafaqalar taqdim qilish, tadbirkorlar 
tomonidan samarali bandlikni taklif etish, ishchilar uchun shunday bandlikni izlash 
xususiyatlarini ishlab chiqishdan iboratdir.
3
.Ishsizlik- bizning jamiyatimizdagi eng o‗tkir muammolardan biridir. 
Uning salbiy oqibatlari jamiyatning barcha a'zolariga ta'sir qilib, kasalliklar 
darajasining oshishi, alkogolizm, giyohvandlik, ajralishlar, oiladagi zo‗ravonliklar 
kabi boshqa muammolarning paydo bo‗lishiga sabab bo‗ladi. Inqiroz holatidan 
insonni olib chiqish, jamiyatda munosib hayotni ta'minlash ijtimoiy ish asosini 
tashkil qiladi, shuning uchun yangi va murakkab hayotiy sharoitlarga moslashish 
qobiliyatini kamaytirgan ishsizlarga ijtimoiy xodimlar ko‗mak beradilar. U 
fuqarolik va insoniy huquqlarining himoyachisi sifatida davlat o‗rtasida vositachi 
sifatida qatnashadi.
Bunday vositachilikning zaruriyati shu bilan asoslanadiki, davlat doimo 
huquqlarni himoya qilish va uning mavjud usullarini kafolatlashda qatnasha 
olmaydi. Insonning teskari reaksiyasi ish joyida yetarli kafolatlarni olmaganda 
begonalashuv, asotsial ahloq, ruhiy inqiroz bo‗ladi. Bunday munosabatlardan 
ikkila tomon: davlat va fuqaro ham qiynaladi. Ijtimoiy qonuniyatlar va ularni 

---

262 
amalga oshirishning turli shakllarini bilish asosida ijtimoiy xodim davlat va shaxs 
manfaatlarini moslashtiradi. Ijtimoiy xodimning yordami bevosita va bilvosita 
bo‗lishi mumkin: ishsizlar huquqlari va manfaatlarini himoyalashga qaratilgan 
bevosita yorda ularning hayot darajasini yaxshilash, noxush ruhiy holatlarni 
bartaraf etish sanaladi.
Bilvosita yordam ishsizning atrofidagilari orqali (oila, do‗stlar, yaqinlar) 
turli davlat fondlari va tashkilotlar orqali taqdim etiladi.
Ijtimoiy xodimlar ko‗rsatadigan kasbiy yordamlar turlicha bo‗ladi. Ijtimoiy 
maslahatchi xodim bo‗sh o‗rinlar mavjud korxonalar qaerda mavjudligi, qayta 
o‗qitish imkoniyatlari to‗g‗risida maslahat beradi. Shuningdek kasbiy 
maslahatlarni o‗tkazadi. Bu bosqichda mijoz ruhiy yordamga muhtoj bo‗lishi 
mumkin. Shaxsiy ruhiy maslahat faolligi pasaygan, pessimistik kayfiyatdagi va 
o‗zini yomon his qilayotgan, depressiya holatida bo‗lgan ishsizlarga juda zarurdir. 
Bunday odamlar yaqinlar va ish beruvchilar bilan muloqotda qiyinchilikka duch 
keladilar. 
Bunda ruhshunosga murojaat qilishni tushuntirishga qaratilgan ijtimoiy 
xodimning ma'rifiy faoliyati zarurdir. Stress holatlarini bartaraf etishdagi birinchi 
yordam ishsizni ishga joylashtirish sanaladi. Ijtimoiy xodim yordamining keyingi 
yo‗nalishi o‗zini namoyon qilish ko‗nikmalari bo‗yicha ishsizni o‗qitish, ish 
izlashda maqsadlar tartibini belgilash orqali o‗zini ishga joylashtirishni 
rejalashtirish sanaladi. Bundagi bosqichlar: rezyume tuzish, gazetaga e'lon berish, 
ishsizlarga muloqot qilishni o‗rgatish, ruhiy holatni ko‗tarish.
Ijtimoiy xodim shuningdek ishsizlar bilan ularning kommunikativ 
qobiliyatlarini tiklashga, o‗ziga bo‗lgan ishonchni oshirishga qaratilgan ijtimoiy-
psixologik treninglar o‗tkazishi mumkin. Buning uchun guruhli trening 
mashg‗ulotlari qo‗llanilib, ishsiz fuqarolarni jamiyatga moslashish dasturlari 
doirasida klub shaklida mashg‗ulotlar o‗tkaziladi. Klubning bosh maqsadi 

---

263 
ishsizlarni mehnat bozori to‗g‗risidagi axborot bilan ta'minlash, ish izlash 
ko‗nikmalarini o‗rgatish, mos ishni topish muddatini qisqartirish uchun olingan 
ko‗nikmalarni amalda qo‗llashga yordam ko‗rsatish.
Ishchizlik muhim ijtimoiy institut bo‗lgan oilaga juda katta ta'sir ko‗rsatadi. 
Bu uning hayotiy darajasining pasayishiga, davlat tomonidan belgilangan o‗z 
vazifalarini qiman bajarilmasligiga, shuningdek uning buzilishiga olib keladi. 
Ishsiz oilalarda bolalar bilan muloqotda qattiqqo‗l bo‗lish, ularning asab tizimiga 
ta'sir qiladi.
Ishsizlar va ularning oilalarini inqirozdan chiqarish uchun ijtimoiy xodim 
yordamning turli shakllarini qo‗llaydi. Avvalo u ishsiz oilaning holatini o‗rganadi. 
Asosiy muammolarni aniqlab ( asotsial xulq mavjudiligi, hayot sharoitining 
yomonligi, bolalarning o‗zlashtirmasligi) ijtimoiy xodim ma'lum yo‗nalishdagi 
yordamni ko‗rsatadi. Bunda boshqa tashkilotlarni ham jalb qilish mumkin. Bu 
yuridik yordam ham bo‗lishi mumkin. Asossiz ishdan bo‗shatish, nafaqalarni 
noto‗g‗ri to‗lash holatlarida) . Shuningdek ijtimoiy xodim stress holatlarida 
faqatgina ishsizni emas, balki uning oila a'zolarini ham ruhiy yordam ko‗rsatishga 
yo‗naltirishi mumkin.
Ijtimoiy xodim ishsizga ish izlash va ishga joylashtirishga ko‗maklashishi 
mumkin. Bunda asosiy e'tibor insonning kasbiy salohiyatini namoyon qilishga, 
oldingi ish joyida qaysi vaqtda va qanday ish haqi bilan ishlaganiga qaratiladi.
Ijtimoiy 
xodim 
ishsizga 
ularning 
assotsiatsiyalarini 
yaratishga 
ko‗maklashishi mumkin. Birlashga ishsiz shaxslar xususiy korxona ochishlari 
mumkin. Ijtimoiy xodimning vazifasi mavjud guruhlar to‗g‗risida axborot to‗plash 
va mijozlarni yo‗naltirishga maslahat berishdan iboratdir.
Ijtimoiy xodim faoliyatining zarur jihati ishsizlikni qisqartirishga xos 
bo‗lgan tadbirlarni o‗tkazishdir. Bunday tadbirlardan biri maktablarda ijtimoiy 
xodimning ma'rifiy faoliyatidir.
Ishsizlarni mehnat faoliyatiga samarali qo‗shish uchun makro darajadagi 
mexanizm zarur bo‗lib, u o‗z ichiga meyoriy hujjatlarda mustahkamlangan davlat 
bandlik xizmatining faol siyosatini o‗tkazishni oladi. Mikro darajadagi ijtimoiy 

---

264 
xodimning faoliyati ishsizning o‗z kuchiga ishonchini tiklashga, uni faol mehnat 
faoliyatiga qaytishga, odamlar bilan samarali muloqot va jamiyatda o‗zini 
to‗laqonli namoyon qilishga yordam beruvchi aniq tadbirlarni amalga oshirishdan 
iboratdir.