O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universitetining jizzax filiali

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI

__________________________
Iqtisodiyot kafedrasi

Fanidan
MUSTAQIL ISH
Mavzu:_____________________________________________

BAJARDI: _______ talabasi _____________________.

QABUL QILDI: _____________________.
Jizzax_2023
REJA:
Kirish

1. 
   Audit va auditorlik faoliyatining mohiyati.
   
2. 
   Moliyaviy nazorat tizimida auditning o’rni.
   

3.Buxgalteriya va audit o‘rtasidagi farqli jihatlari.
Xulosa
Kirish
Audit – bu mustaqil malakali mutaxassislar tomonidan korxonaning moliyaviy hisob va u bilan bog’liq moliyaviy axborotlarini me’yoriy hujjatlarga muvofiqlik darajasi to’g’risida xulosa chiqarish maqsadida tadqiq etilishidir.
Auditorlik faoliyati va auditorlik kasbining ta’rifi O’zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunida quyidagicha keltirilgan:
Auditorlik faoliyati deganda auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish va ushbu qonunning 33-moddasida nazarda tutilgan turdosh xizmatlarni ko‘rsatishi mumkin. Turdosh xizmatlarga quyidagilar kiradi:
buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish, qayta tiklash, yuritish va moliyaviy hisobot tuzish, shu jumladan moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari bo‘yicha moliyaviy hisobot tuzish;
yuridik shaxsning taftish komissiyasi (taftishchisi), investitsiya aktivlarini ishonchli boshqaruvchi vazifalarini

amalga oshirish;

buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobot tuzish masalalari bo‘yicha maslahat berish;
auditorlik tashkilotining shtatida soliq maslahatchisi mavjud bo‘lganda yoxud shartnoma shartlari asosida uni jalb etgan holda, soliqqa oid qonunchilikni qo‘llash, soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha hisob-kitoblar, deklaratsiyalar tuzish yuzasidan maslahatlar berish;
moliya-xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish va moliyaviy rejalashtirish, shu jumladan biznes-rejalar tayyorlash, iqtisodiy, moliyaviy maslahat va boshqaruvga oid maslahat berish;
buxgalteriya hisobi, audit va moliyaviy hisobot, soliq solish, moliya-xo‘jalik faoliyatini hamda moliyaviy rejalashtirishni tahlil qilishga doir seminarlar, konferensiyalar o‘tkazish;
buxgalteriya hisobini yuritishni avtomatlashtirish va moliyaviy hisobot tuzish, moliyaviy axborotning axborot xavfsizligi bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Auditorlik tashkilotlari auditorlik faoliyati standartlarida nazarda tutilgan boshqa turdosh xizmatlarni ham ko‘rsatishi mumkin (33-modda).
Birinchi ta’rifda auditning tafsiloti keng bayon etilgan bo’lsa, so’ngisida auditorlik faoliyati tekshiruv o’tkazish jarayoni bo’lishidan tashqari turdosh xizmat ko’rsatish bilan bog’liq tadbirkorlik faoliyati ekanligi
O’zbekistonda davlat hoqimiyati va boshqaruvi organlariga auditorlik faoliyatini amalga oshirish qonun bilan taqiqlangan.
Auditor – auditor malaka sertifikatiga ega bo’lgan jismoniy shaxsdir.
31-modda. Auditorlik xizmatlarining turlari
Auditorlik tashkilotlari auditorlik tekshiruvlari va turdosh xizmatlari turidagi auditorlik xizmatlarini ko‘rsatadi.
Auditorlik xizmatlari auditorlik tashkiloti va auditorlik xizmatlari buyurtmachisi o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida ko‘rsatiladi.
32-modda. Auditorlik tekshiruvi
Xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotining va u bilan bog‘liq moliyaviy axborotining auditorlik tekshiruvi tekshiriladigan moliyaviy hisobotning hamda u bilan bog‘liq moliyaviy axborotning ishonchliligini va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunchilikka muvofiqligini aniqlash maqsadida auditorlik tashkiloti tomonidan o‘tkaziladi.
Ishonchlilik deganda moliyaviy hisobot ma’lumotlarining aniqlik darajasi tushunilib, u ushbu hisobot asosida xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvoli va moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalari to‘g‘risida xolis xulosalar chiqarish imkonini beradi.

Auditorlik tekshiruvi ushbu Qonunning 34-moddasida nazarda tutilgan cheklovlarga rioya etish sharti bilan majburiy tarzda va tashabbus shaklida o‘tkaziladi.

1.Audit va auditorlik faoliyatining mohiyati
Auditorlik tekshiruvini davlat sirlaridan va qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa sirdan foydalangan holda o‘tkazish faqat ularni himoya qilish choralari ko‘rilganidan keyin qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi.
Ushbu Qonun talablaridan farq qiladigan tartibda amalga oshiriladigan tekshiruv auditorlik tekshiruvi bo‘lmaydi.
Shuningdek, Qonunning 17-moddasiga muvofiq «Auditor o‘zi bilan auditorlik tashkiloti o‘rtasida tuzilgan mehnat shartnomasi yoki fuqarolik-huquqiy xususiyatga ega shartnoma asosida bir vaqtning o‘zida faqat bitta auditorlik tashkiloti tarkibida ishlashi mumkin.
Auditor o‘zi ishlaydigan faqat bitta auditorlik tashkilotining muassisi (ishtirokchisi) bo‘lishi mumkin.
Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganligi munosabati bilan Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilgan auditorlik tashkilotini ilgari boshqargan auditor auditorlik tashkiloti Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilgan sanadan e’tiboran uch yil ichida boshqa auditorlik tashkilotining rahbari bo‘lishi mumkin emas.
Auditorning malaka sertifikatiga ega bo‘lmagan,
auditorlik tashkilotida ishlovchi hamda auditorning topshirig‘iga ko‘ra auditorlik xulosasiga va auditorlik tekshiruvini o‘tkazish bilan bog‘liq boshqa hujjatga imzo qo‘yish huquqisiz auditorlik tekshiruvida ishtirok etadigan jismoniy shaxs auditorning yordamchisidir.
Auditorning yordamchisiga nisbatan uning auditorlik tekshiruvida ishtirok etishi chog‘ida o‘zi olgan ma’lumotlarni oshkor etmaslik majburiyati tatbiq etiladi».
Auditor yordamchisining mehnat shartlari qonun hujjatlarida qayd etilgan tartibda tuzilgan mehnat shartnomasi bilan belgilanadi.
Auditorning yordamchisi sifatida ishlangan vaqt auditor malaka sertifikatini olish uchun zarur bo’ladigan ish stajiga qo’shiladi.
O’zbekistonda auditorlik faoliyati mustaqil yuridik shaxs huquqiga ega auditorlik tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Qonunning 27-moddasiga ko’ra:
Auditorlik tashkiloti o‘zi haqidagi ma’lumotlar Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritilgan sanadan e’tiboran auditorlik faoliyatini amalga oshirishga haqlidir.
Auditorlik tashkiloti o‘z faoliyatini amalga oshirishda mustaqildir.
Auditorlik tashkiloti vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar hamda boshqa davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari tomonidan tashkil etilishi mumkin emas.

Auditorlik tashkilotlariga tadbirkorlik faoliyatining ushbu

Qonun 32 va 33-moddalarida nazarda tutilgan turlaridan tashqari boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullanish taqiqlanadi.
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining mansabdor shaxslari, shuningdek qonunchilikka muvofiq tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi taqiqlanadigan boshqa shaxslar auditorlik tashkilotining muassislari bo‘lishi mumkin emas.
Auditorlik tashkiloti, basharti quyidagi majburiy shartlarga rioya etsa, qonunchilikda nazarda tutilgan istalgan tashkiliy-huquqiy shaklda, bundan aksiyadorlik jamiyati mustasno, tashkil etilishi va o‘z faoliyatini amalga oshirishi mumkin:
auditorlik tashkiloti o‘zi uchun asosiy ish joyi bo‘lgan auditorlarning eng kam soni shtatdagi kamida to‘rt nafar auditordan iborat bo‘ladi;
auditorlik tashkilotining ustav fondi (ustav kapitali) auditorlik tashkiloti o‘z faoliyatini amalga oshirishda bevosita foydalanadigan mol-mulkdan, shu jumladan pul mablag‘laridan shakllantiriladi;
2.Moliyaviy nazorat tizimida auditning o’rni.
Mustaqillik- ushbu holatda ichki audit tashkiliy mazmunga ega bo’lib, bunda kompaniyaning ijro organiga ichki audit xizmatining bo’ysinish darajasi bilan aniqlanadi.

Ob’ektivlik deganda – ichki auditor korxonaning faoliyatini baholash va qarorlar qabul qilishda xolisligi tushuniladi.

Tashkilot faoliyatini rivojlantirish, ta’kidlab o’tish kerakki, tashkilot ishidagi kamchiliklar va tavakkalchilikni ko’ra bilish va baholash, tizim va jarayonlarni samaradorligini oshirishga qaratilgan tavsiyalar berish.
Ichki audit xizmatining maqsadi tashqi auditorlik faoliyatidan farqli o’laroq, ular korxonaning moliyaviy xo’jalik faoliyatini doimiy nazorat qilish maqsadida oldiga bir qancha maqsadlarni qo’yadi:
Aktivlar holatining nazorati;
Ichki tizimdagi nazorat jarayonlarini tasdiqlash;
Ichki nazorat va axborot qayta ishlovi tizimining samarali ishlovining tahlili;
Boshqaruvning axborot tizimi tomonidan beriladigan ma’lumotlarinnig sifatliligini baholash.
Ichki audit xizmatining maqsadi – jamiyatning kuzatuv kengashi va aktsiyadorlarini to’g’ri va o’z vaqtida axborot bilan taminlash, korxonaning moliyaviy xo’jalik faoliyatini nazorat qilish, ishlab chiqarish imkoniyatlarini baholab borish hamda korxonani barqaror faoliyat yuritishini ta’minlashdar.
Ichki audit xizmati maqsadidan kelib chiqib,
korxonalardagi ichki audit xizmati to’g’risidagi NIZOMga muvofiq quyidagilar ichki audit xizmatining asosiy

kuzatuvchi kengashni ishonchli axborot bilan ta’minlash va ichki audit amalga oshirilishi natijalari bo’yicha korxona faoliyatini takomillashtirishga doir takliflarni tayyorlash;

ichki audit jarayonida aniqlanadigan kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan korxona boshqaruv organlariga tavsiyalarni tezkorlik bilan kiritish, ularning bartaraf etilishini nazorat qilish.
Ichki auditorlar o’zlarining tekshirayotgan ob’ektiga ko’ra va korxonaning faoliyatidan kelib chiqib o’z oldiga bir qancha vazifalarni qo’yishi mumkin, ammo ichki auditorlarning umumiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi
tasdiqlangan biznes-reja bajarilishini;
korporativ boshqarish tamoyillariga rioya qilinishini;
buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobning holatini;
soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’g’ri hisoblab chiqilishi va to’lanishini;
moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda qonun hujjatlariga rioya etilishini;
aktivlarning holatini;
ichki nazoratning holatini tekshirish va ularning

monitoringini olib borish yo’li bilan faqat ichki audit xizmati xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.

tuziladigan xo’jalik shartnomalarining qonun hujjatlariga muvofiqligi yuzasidan ekspertiza o’tkazish;
buxgalteriya hisobini yuritishda va moliyaviy hisobotni tuzishda korxonaning tarkibiy bo’linmalariga metodik yordam berish, ularga moliya, soliq, bank qonunlari va boshqa qonun hujjatlari masalalari bo’yicha maslahatlar berish;
texnik topshiriqlarni ishlab chiqishda, tashqi auditorlik tashkilotlarining takliflarini baholashda hamda auditorlik tekshirishlarini o’tkazish uchun tashqi auditorlik tashkilotini tanlashda tavsiyalarni tayyorlashda korxonaning kuzatuvchi kengashiga ko’maklashish.
Kuzatuvchi kengash tomonidan korxona ixtisosidan kelib chiqib qonun hujjatlariga muvofiq tekshirishni o’tkazishning boshqa yo’nalishlari belgilanishi mumkin.
B.A.Hasanovning ilmiy izlanishlarida ko’rsatilishicha ichki audit xizmatining asosiy vazifasi korxona rahbariyati tomonidan tasdiqlangan o’zining Nizomi, mutaxassislik maqomi asosida korxona rahbariyatini mehnat unumdorligini va ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish bo’yicha axborotlar bilan ta’minlashdan iborat.
Ichki audit tizimini yaratishda quyidagi muhim tamoyillar asos qilinib olinishi kerak

Ichki auditning aniq maqsadga qaratilganligi tamoyili;

Ichki audit tizimining yaxlitligi va to’liqligi tamoyili;
Ichki auditning hujjatlarga asoslanganlik tamoyili;
Axborotni avtomatik tarzda qayta ishlash tamoyili;
Tezkorlik tamoyili.
O’zbekiston korxonalarida ichki audit xizmatini tashkil qilish quyidagi afzalliklarga ega:
Birinchidan, korxona boshqaruv kengashiga bo’limlar ustidan samarali nazorat o’rnatish imkonini beradi.
Ikkinchidan, ichki auditorlar o’tkazadigan maqsadli tekshiruv va tahlilning istiqbolli yo’nalishlarini aniqlab beradi.
Uchinchidan, ichki auditorlar tekshiruv bilan bilan birga bosh korxona, uning filiallaridagi moliyaviy – iqtisodiy , buxgalteriya va boshqa bo’limlar xodimlariga maslahatlar berish vazifasini ham bajaradilar.
Ichki audit nafaqat xususiy mulk egalari, balki kompaniyaning menejmentiga ham zarur. Menejerlarning maqsadi – oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishishda samarali yo’llar orqali biznesni boshqarish. Ushbu masalalarni ijobiy hal etish ikki masalaga bog’liq:
3.Buxgalteriya va audit o‘rtasidagi farqli jihatlari
Quyida keltirilgan fikrlar buxgalteriya hisobi va audit

o'rtasidagi farqni batafsil bayon qiladi:

1.Buxgalteriya hisobi - tartibli ishlash, pul operatsiyalari yozuvlarini yuritish va kompaniyaning moliyaviy hisobotlarini tayyorlash san'ati.
Auditorlik - bu haqiqiy va adolatli fikr to'g'risida fikr bildirish uchun moliyaviy ma'lumotlarni mustaqil baholashni o'z ichiga olgan tahliliy vazifa.
2.Buxgalteriya hisobi buxgalteriya hisobi standartlari bilan tartibga solinadigan bo'lsa, auditorlik standartlari auditorlikni tartibga soladi.
3.Buxgalteriya buxgalterlar tomonidan bajariladigan soddalashtirilgan vazifadir, ammo audit bu murakkab vazifa, shuning uchun uni bajarish uchun auditorlar talab qilinadi.
4.Buxgalteriya hisobining asosiy maqsadi tashkilotning rentabellik holati, moliyaviy holati va faoliyatini ochib berishdir. Aksincha, auditorlik tekshiruvi bu moliyaviy hisobotning to'g'riligini tekshirishdir.
5.Buxgalteriya hisobi doimiy faoliyatdir. Vaqti-vaqti bilan olib boriladigan Auditdan farqli o'laroq.
6.Buxgalteriya hisobining oxiri - bu Auditning boshlanishi.
Audit ichki va tashqi tomondan o'tkazilishi mumkin. Ichki audit vazifasi tashkilotning ichki nazorat tizimlari va buxgalteriya tizimini takomillashtirish uchun tayinlangan ichki auditor tomonidan amalga oshiriladi. Tashqi auditor kompaniya aksiyadorlari tomonidan tayinlanadi.

Xulosa
Buxgalteriya hisobi va audit ikkalasi ham ixtisoslashgan sohalardir, ammo auditorlik faoliyatining ko'lami

buxgalteriya hisobiga qaraganda kengroqdir, chunki
u turli xil qonun hujjatlari, soliq qoidalarini chuqur anglashi, buxgalteriya hisobi standartlari va standartlarini bilishi hamda aloqa qobiliyatlarini talab qiladi.
Bundan tashqari, maxfiylik, halollik, halollik va mustaqillik auditorlik protsedurasini bajarishda saqlanishi kerak bo'lgan asosiy talablardir. Auditor tomonidan taqdim etilgan hisobotlar moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar, masalan, kreditorlar, aktsiyadorlar, investorlar, etkazib beruvchilar, qarzdorlar, mijozlar, hukumat va boshqalar uchun foydalidir.
Buxgalteriya hisobi kam bo'lmasada, buxgalteriya hisobi standartlari, printsiplari, konvensiyalar va taxminlar hamda Kompaniya to'g'risidagi qonunlar va soliq to'g'risidagi qonunlarni to'liq bilishni talab qiladi. Tekshirish tartibi buxgalteriya hisobi to'g'ri bajarilgan taqdirdagina amalga oshiriladi; uni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.I.A.Karimov. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida. -T.: O’zbekiston, 1995 -y.
2. Sh.M.Mirziyoyev Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. -T.: O’zbekiston, 2017.

3«Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy - xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma»

4. O’zbekiston Respublikasining 2016 yil 13 apreldagi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni, O`RQ-404-sonli.
5. O’zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobi milliy standartlari to’plami. –T.: 2010 -y.
6. A.A.Karimov va boshqalar “Buxgalteriya hisobi”. Darslik. –T.: “Sharq”NMAK, 2004-y.
7. K.B.Urazov “Buxgalteriya hisobi va audit”. O`quv qo`llanma. –T.: “Oqituvchi”, 2004-y.
8. I.K.Ochilov, J.E.Qurbonboyev “Moliyaviy hisob”. O`quv qo`llanma. –T.: “IQTISOD -MOLIYA”, 2007-y.
9. A.Ibragimov va boshqalar “Moliyaviy va boshqaruv hisobi”. O`quv qo`llanma. –T.: “IQTISOD -MOLIYA”, 2008-y.
10. F.G.Gulyamova, U.T.Fayziyeva “Yangi hisobvaraqlar rejasi bo’yicha 3000 ta buxgalteriya o’tkazmalari ”. Ilmiy-amaliy qo’llanma. –T.: “NORMA”, 2007-y.

Internet saytlari:

www.lex.uz
www.soliq.uz