O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

2-rasm. KXV ning elektron mikroskopdagi ko`rinishi. 

 

Virionning  6%  RNK,  94%  esa  oqsildan  iboratdir.  RNK  ning  m.m.  2,1

×

10

6 

D, 

oqsilining m.m.

 

30

×

10

3 

D, sedimentatsiya koeffitsienti esa 118S, E

260

0,1%,

1sm≈2,97 

ni tashkil etadi.  Virusning m.m. 35

×

10

6 

D ekanligi bir qator mualliflar tomonidan 

qayd  etilgan  [25].  Virus  xona  haroratida  quruq  bargda  250  kundan  1  yilgacha, 

muzlatilgan bargda esa 4 yilgacha saqlanishi mumkin [17,20]. KXV ning OSD 10

-5 

- 10

-9 

gacha, HTFY darajasi esa virus shtammlariga bog‗liq holda 66

 

– 76°C gacha 

bo‗ladi [18]. 

 

Virus tabiiy  sharoitda  kontakt usulda  yuqishini  Smit birinchi (1933) bo‗lib 

isbotlab  bergan  [27],  ammo  oxirgi  yillardagi  adabiyotlarda  virusning  tuproq  va 

o‗simlik shirasi (tlya) yordamida tarqalishi haqida ma‘lumotlar bor [5].  

 

Virus  mexanik  usulda  yuqtirilganda  Gomphrena  globosa  o‗simligi  bargida 

5-6  kun  o‗tgandan  so‗ng  qizil  halqali  nekroz  [10,16],  Datura  stramonium  L.,                

D. tatula L. o‗simliklarida 20-22 kundan so‗ng bargda sistemali mozaika, D. metel 

L. o‗simligida esa yashil mozaika belgilari keltirib chiqaradi [17,21]. 

 

KXV ning «X-suroviy» (X

s

 

), «X-kievskiy» (X

k

), «X-polskiy» (X

p

) [21,22], 

«X-xersonskiy»  (X

x

),  «X-razmetiy»  (X

r

)  kabi  bir  qator  shtammlari  ajratilgan 

bo‗lib,  ularning  ichida  eng  yuqumlilari  X

s

   

va  X

p

-shtammlari  hisoblanadi  va 

---

1 6

 

 

bangidevona  (Datura  stramonium  L.)  o‗simligida  juda  tez  sistemali  kasallik 

alomatlarini  keltirib  chiqaradi.  KXV  ning  X

k

    va  X

p

-shtammlari

   

bangidevona 

o‗simligida  aniq  mozaika  belgilarini  namoyon  qiladi  [16,19].  Gen                              

injeneriya  yo‗li  bilan  KXV  RNK  sini  skvinirlashga  to‗g‗ri  keladigan                                 

80  ta  nukleotidlarining  ketma-ketligi  aniqlangan.  U  quyidagicha:  (m

7

GpppG)                                                                          

AAAACTAAACCATAGAGGAGGAAGAGAAGGAAAGGGAGGACCACGC.. 

CCAATTGTTACACCCGCTTGAGAAAGCAAGTCT….[13]. 

 

KXV kartoshka hosildorligini Boudenning fikricha 10% [12,26], Ambrosov 

va  bir  qator  mualliflar  olib  borgan  tajribalari  asosida  bu  virus  hosildorlikni  29,7-

59% gacha, tuganak tarkibidagi kraxmalni 2,1% pasaytirishi aniqlangan [15].