O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

1.3. Fitopatogen viruslarni tarqatuvchi biologik omillar 

 

                Fitopotogen virusli, viroidlar va fitoplazmalar ularning tabiatda tarqalishi 

uchun  asosiy  va  yagona  unsur  bo‘lgan  hashorotlar  bilan  chambarchas  bog‘liq                   

(1-jadval).  Viruslarni  hashoratlar    tufayli  tarqalishi  mumlinligi  to‘g‘risidagi 

birinchi  malumot  1916-yilda  paydo  bo‘lgan.  Jumladan  tadqiqotlarda  Aphis 

gossypii shirasining   bodring  mazaykasi virusini tashuvchisi ekanligi  isbotlangan. 

Xozirgi  kunda  vektorlar  qatoriga  hashorotlarning    turli  oila  vakillari  (  Aphididae, 

Chrysomelidae) kiradi.Bundan tashqari infeksiyani tarqalishida  zamburug‘lar shu 

jumladan: Olpidium, Spongospora  va Polymyxa  turkumlari ishtirok etadi. Hozirgi 

kunda ushbu zamburug‘lar  20 dan  ortiq viruslarning tarqalishida  ishtirok etishi 

aniqlangan.  Kartoshka  X  –virusining    tashuvchisi  -  Synchytrium    endobioticum  , 

bug‘doy mazaykasi virusi - Polymyxa graminis , tamaki nekrozi virusi  va bodiring 

nekrozi  virusi  –Olpidium  brassicae    hisoblanadi.Ulardan  bazilarining  tarqalishi 

spetsifik  bo‘ladi.  Masalan  Spongospora  subterranean  suv  arisi  sariq  xol-xol 

sharsimon  virusi,  boshqasi    S  Subterranean        kartoshka    uchki  barglari  ipsimon  

virusining  tarqalishin  sababchisi  ekanligi  aniqlangan.  Odatda  qo‘zgatuvchilar  bir 

taksonomik    guruhga  mansub  vektorlar  tufayli  o‘tishi  mumkin.Shunday  dalillar 

ham  mavjudki  ularga  ko‘ra  masalan  tamakining  haqali  dog‘lanishi  virusi    turli 

---

1 7

 

 

avlod,  turkum , oila va sinfga mansub  tashuvchilar orqali ham tarqalishi mumkin 

[9].