O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

1-rasm. A-sog`lom kartoshka o`simligi; B- KYV bilan kasallangan o`simlik 

 

 

 

Virusning  OSD  10

-2

  -  10

-3 

ni,  HTFY  darajasi  esa  50-70°C  ni  tashkil  etadi. 

Virus xona haroratida o‗simlikdan ajratilgan shirada 1-2 kun [13], ayrim hollarda 

20  kungacha,  yashil  bargda  esa  (eksikatorda,  seziy  xlorda,  4°C)  virus  6  oy, 

muzlatilgan holatda 1  yilgacha, quritilgan  holatda 11  oygacha saqlanishi  mumkin 

[17]. 

---

1 2

 

 

 

Bu  virusning  bir  qator  shtammlarining  oqsil  qobig‗i  va  genomining 

nukleotidlar  ketma-ketligi  o‗rganilgan  [9,10].  Y

N

  shtammining    oqsil  qobig‗i 

polipeptid  zanjirining  aminokislota  tarkibi  o‗rganilgan  bo‗lib,  uning  198-208 

qismi:  Tir-Ala-Fen-Asp-Fen-Tir-Glu-Val-Tre-Ser-Arg  kabi  aminokislotalardan 

iborat ekanligi aniqlangan.  

                

Umumiy  xususiyatlari  aniqlangan  bu  viruslarning  barchasi  potiviruslar 

oilasiga  mansub  bo‗lib,      kartoshka  Y-virusi  KYV

N 

  va 

 

KYV

o

  shtammlari  oqsil 

qobig‗i  solishtirilgan  qismining  dastlabki  ikkita,  G,  S  va    V,  G  shaklida  kelgan 

aminokislotalardan  tashqari  qolgan  aminokislotalar  bir  xilligi  aniqlangan.  Qolgan 

ikkala    QXXV  va  SHMV  larda  esa  faqatgina  birinchi  aminokislota  farqlangan, 

qolgan aminokislotalar esa bir xil ketma-ketlikda joylashgan [17,24]. 

 

 

 

KYB  mexanik  usulda  yuqib  kartoshka  tuganagida  saqlanadi  [9,17],  tabiiy 

sharoitda  esa  o‗simlik  organlarining  bir-biriga  tegishi  natijasida  va  bir  qator 

o‗simlik  bitlari,  jumladan:  Aujacortume  ciroumflexum  Buckt.,Masrosiphum 

cuphorbiae  Thomas.,  Myzus  persicae  Sulz.,  Myzus  ornafus  Laing.,  Aulacorthum 

pseudosolani  Theob.,  Masrosiphum  solanifolii  Ashm.,  Aphis  nastirtii  yordamida 

tarqaladi  [10].  Ularning  ichida  KYBni  aktiv  tashuvchisi  Myzus  persicae  Sulz. 

ekanligi bir qator mualliflar [13] tomonidan ta‘kidlab o‗tilgan. 

 

Virus Nicotiana tabacum  L. o‗simligi bargida sistemali mozaika,  Nicotiana 

glutinosa L. o‗simligida esa barg eti mozaikasi  va plastinka chetlarining buralishi 

[17],  Chenopodium  amaranticolor  o‗simligi  bargida    och-yashil  dog‗larni,  

Nicandra  physaloides  Caerthn  bargida  esa  7  kundan  so‗ng  kichkina  doirasimon 

nekrozlarni  keltirib  chiqaradi  [9,24].  Virusning  Y

1

,  Y

2

,  Y

3

,  Y

4

,  Y

5

,  Y

7

  kabi 

shtammlari  ajratilgan  bo‗lib,  ular  har  xil  virulentlikga  ega.  Ularning  ichida                      

Y

7

 shtammi kuchsiz, Y

3

 va Y

5

-shtammlari esa juda kuchli yuqumlilik xususiyatiga 

ega.  Keyingi  paytlarda  ko‗pgina  mualliflar  ishlarida  virusning  juda  kuchli 

yuqumlilikka  ega  bo‗lgan,  kartoshkada  nekrotik  dog‗larni  keltirib  chiqaradigan 

Y

N

-shtammi ajratib olinganligi haqida ma‘lumotlar mavjud [17]. 

 

Bu  virus  kartoshkadan  tashqari  tamaki  va  pomidor,  Nicotiana  fragrans 

Bernh., N. glutinosa, Solanum vilosum, S. nodiflorum Jack., Hyossyamus niger L., 

---

1 3

 

 

Dahlia sp.,  Petunia sp.,  Nicandra physaloides  Caerthn.,  Physalis  floridana  Rubd. 

kabi  o‗simliklar  tanasidan  aniqlangan,  bu  o‗simliklar  mazkur  virusning 

rezervatorlari hisoblanadi . 

 

KYB  kartoshka  hosildorligini  3,8-80%  gacha  pasaytiradi,  A.L.  Ambrosov 

esa o‗z tajribalarida  bu virus hosildorlikni 60,4%, kartoshka tuganagi tarkibidagi 

kraxmalni 1,8% pasaytirishini isbotlab berdi [13].