O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi

Iqtisodiyotning rivojlanishida pulning roli.

Mamlakat rivojlanishining asosiy vositalaridan biri pul bo’lib, bozor iqtisodiyotiga o’tish va unda faoliyat yuritishda uning o’rni va ahamiyati yanada oshib boradi. Darhaqiqat, pul – “bozor tili” deb bejiz aytilmagan. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to’lovlar, daromadu xarajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar mikro va makro darajalarda faqat pulda ifoda qilinadi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida pul ahamiyatining ortib borishi jamiyatimizda mavjud huquqiy va jismoniy shaxslar faoliyati va uning natijasi – daromadi pul bilan bog’liq.

Bozor iqtisodiyotini muhim omilini pul tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti pul bilan tirik, chunki takror ishlab chiqarish jarayonining barchasida pul vositachilik qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovarlar va xizmatlarning ishlab chiqarishdan boshlab iste’molchigacha bo’lgan jarayon pul vositasida amalga oshadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul muomilasini uyushtirish, tovarlarni ayirboshlash, pullarni saqlash va taqsimlash, bo’sh pulni qarzga berish, korxonalar o’rtasidagi iqtisodiy aloqalar yanada kuchayib, murakkablashib boradi. Pul shaklidagi mablag’lar bozor orqali resursga aylanadi va ular ishtirokida tovarlar yaratiladi, tovarlar sotilib yana pulga aylanadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida nafaqat pul, balki uning ekvivalentlaridan – aksiya, obligasiya kabi qimmatli qog’ozlar va boshqalardan keng foydalaniladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilgari pulga aylantirilmagan ayrim vositalar ham endi pulda o’z aksini topadi (yer va boshkalar).

Umuman bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar moliyasini tashkil etish, pulni aylanishi, umuman xo’jaliklar faoliyatini tashkil etilishi yangi pul munosabatlari asosida tashkil etiladi.

Bozor iqtisodiyotida pul asosiy rol o'ynaydi.

Birinchidan, pulning ijtimoiy roli, iqtisodiy tizimdagi o'rni shundan iboratki.

Ular faqat qiymatga ega bo'lgan ma'lum bir sub'ektda konkretlashtirilib, ijtimoiy ishlab chiqarishning umumiy sharti, mustaqil tovar ishlab chiqaruvchilarning ijtimoiy iqtisodiy aloqalari "qurbobi", tovar xo'jaligida ijtimoiy mehnatni stixiyali hisobga olish quroli vazifasini bajaradi.

Ikkinchidan, pul sifat jihatidan yangi rolga ega bo'ladi: u kapitalga aylanadi, u besh funktsiya orqali amalga oshiriladi. Shunday qilib, korxonalarda ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati pul bilan ifodalanadi; pul esa qiymat va pul kapitalining o'lchovi bo'lib xizmat qiladi.

Agar korxona mahsuloti naqd pulga sotilsa, olingan daromadga ishlab chiqarish vositalari sotib olinsa, pul muomala va kapital bo'lib xizmat qiladi.

Bundan tashqari, ishlab chiqarish vositalarini sotib olish va kelajakda ishlab chiqarish hajmini kengaytirish maqsadida pul xazina sifatida jamlansa, bu holda pul ham xazina, ham kapital vazifasini bajaradi. Va nihoyat, jahon bozorida pul ham jahon puli, ham kapital vazifasini bajaradi.

Biroq pul pul kapitali xarakterini o‘z vazifalariga ko‘ra emas, balki pulning faoliyat ko‘rsatishi sanoat kapitali muomalasiga kiritilishi munosabati bilan oladi. Muhimi shundaki, pulga maxsus tovar - ishlab chiqarish kapitalining elementlari bo'lib xizmat qiluvchi ishchi kuchi va ishlab chiqarish vositalari sotib olinadi. Shunday qilib, pul pul kapitaliga aylanib, individual kapitalni takror ishlab chiqarishda ishtirok etadi.

Ammo pul ham ijtimoiy kapitalni takror ishlab chiqarishda ishtirok etib, yalpi ijtimoiy mahsulotni realizatsiya qilishga xizmat qiladi. Bunda pul muomalasi bir qator pul oqimlari shaklida namoyon bo'ladi: ularning bir qismi birinchi bo'linma (ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish), boshqalari ikkinchi bo'linma (iste'mol tovarlari ishlab chiqarish) doirasida va boshqalari harakat qiladi. birinchi va ikkinchi bo'limlar o'rtasida.

Uchinchidan, pul yordamida milliy daromadning shakllanishi va qayta taqsimlanishi davlat byudjeti, soliqlar, kreditlar va inflyatsiya orqali amalga oshiriladi.

To'rtinchidan, iqtisodiy aloqalarning baynalmilallashuvi sharoitida pul mamlakatlar o'rtasidagi ayirboshlash jarayoniga, ya'ni tovarlar, mehnat va kapital harakati uchun xizmat qiladi.

Yuqoridagilardan kelib chiqib bozor iqtisodiyoti sharoitida pul iqtisodiy quvvat, iqtisodiyotning o’ziga xos tashrif qog’ozi bo’lib xizmat qiladi.

XULOSA

Xulosa qilib aytganda, pul — bu shunday maxsus tovarki, u hamma boshqa tovarlar uchun umumiy ekvivalent vazifasini bajaradi. Pul umumiy tovarlarni ayrboshlashda asosiy vazifasini bajaradi. Qadimda pul vazifasini turli xil tovarlar bajargan, masalan, chorva mollari, mol terilari, bolta va hokazo. Keyinchalik pul vazifasini qimmatbaho metallar bajargan, chunki ular o'zini sifatini yo qotmaydi va pul o'rnini bosishda juda qo'l kelgan. Pul oddiy mahsulot bo lib qolmay, u ijtimoiy qiymatga ega, ya'ni hamma tovarlarni xarid etish vositasi bo'lib xizmat qiladi.

Pul ayirboshlash, to'lov, qiymat o'lchovi, jamg'arish (boylik to'plash) kabi vazifalarni bajaradi. Qiymat o'lchovi — tovarlar qiymati miqdori Pul orqali o'lchanadi. U boshqa hamma tovar qiymatini ifodalaydi; ayirboshlash vositasi — Pul vositasida tovarlar oldi-sotdi qilinadi; jamg'arish vositasi — pul o'zida mehnatni gavdalantirgani uchun boylikning umumiy shakliga aylanadi.
Pul shakliga ko'ra, naqd pul (aniq moddiy shaklga, ya'ni qog'oz, tanga) va naqd bo'lmagan Pul (aniq moddiy shaklga ega bo'lmagan, bankdagi bir joriy hisobvaraqdan boshqasiga ko chirib yozib qo'yish orqali harakat qiluvchi pul) ko'rinishida buladi.
Muomala doirasi darajasiga ko’ra, milliy Pul (asosan, mamlakat hududida amalda bo'ladigan), xalqaro yoki mamlakatlararo (baynalmilal) pulga bo'linadi. Maxsus chiqariladigan jahon Puli yo’q, ammo umumiy universal to lov vositasi rolini eng qadri yuqori, erkin almashtiriladigan pul o'ynaydi.