O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik fani -Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik fani, tadqiqot ob’ekti va predmeti. Fanning maqsadi va vazifalari, qisqacha rivojlanish tarixi. Gidrologiya va uning bo’linishi, boshqa fanlar bilan bog’liqligi. Tadqiqot usullari.Suvning tabiiy va kimyoviy xususiyatlari. Suvning tuzilishi, anomaliyalari va asosiy fizik xususiyatlari. Tabiiy suvlarning kimyoviy tarkibi va ularning hosil bo’lish sharoitlari. Tabiatda suvning aylanishi. Yer kurrasida quruqlik va suvning taqsimlanishi. Yer sharida va materiklar ichida namlikning aylanishi. Suvning katta va kichik aylanishi. Quruqlikning chekka (periferiya) va berk (oqimsiz) qismlari. Yer kurrasining suv balansi tenglamasi, uning asosiy elementlari. Berk havzaning suv balansi tenglamasi. Gidrologik yil. Okeanga tutash havzaning  suv balansi tenglamasi. O’rta Osiyoning suv balansi tenglamasi. Atmosfera yog’inlari. Yer kurrasida yog’inlarning taqsimlanishini belgilovchi omillar. Relef omili. Yog’in umumiy miqdorining balandlik bo’yicha o’zgarishi. Yog’in turining o’zgarishi va uning yil ichida taqsimlanishi. Yog’inlarning gietografik chizmasi. Yog’in gradienti. O’rta Osiyoda yog’in rejimiga relefning ta’siri. Jala yomg’irlar. Qor. Uning xossalari. Zichligi. Qor qoplamini o’rganish usullari. Qor o’lchash s’yomkasi, doimiy reykalar, yog’in o’lchagich (osadkomer)lar. Yalpi yog’in o’lchagichlar. Havza bo’yicha o’rtacha yog’in miqdorini aniqlashning o’rtacha arifmetik, Gess, kvadrat, izogiet usullari. Bug’lanish. Bug’lanishning fizik mohiyati.  Bug’lanish miqdorini aniqlash usullari. Dal’ton qonuni. Mutlaq va nisbiy namlik. Namlik yetishmasligi. Suv yuzasidan bug’lanish. Bug’latgichlar: qirg’oq va suzuvchi bug’latgichlar. Suv yuzasidan bug’lanishni aniqlash usullari. B.D.Zaykov, DGI va boshqalarning hisoblash ifodalari. Qor va muz qoplamlari yuzasidan bug’lanish. Tuproq va o’simliklar yuzasidan bug’lanish. Tuproq bug’latgichlari. Lizimetrlar. Transpiratsiya. Daryo havzalari yuzasidan yalpi bug’lanish, uni belgilovchi omillar, hisoblash usullari. Bug’lanuvchanlik. Yer osti suvlari. Yer osti suvlarining paydo bo’lishi haqidagi gepotezalar. Yer osti suvlarini genezisiga ko’ra tasniflash. Yer osti suvlarining joylashish sharoitiga ko’ra bo’linishi. Yer osti suvlarining minerallashuvi. Yer osti suvlarining harakati, rejimi. Daryolarning yer osti suvlari hisobiga to’yinishi. Yer usti (yuza) va yer osti suvlari orasidagi o’zaro bog’liqlik. Yer osti suvlarining gidrologik va geografik jarayonlardagi ahamiyati. Daryolar.  Daryo tizimi. Daryo boshi. Daryoning yuqori, o’rta va quyi oqimi, quyilishi. Suvayirg’ichlar. Daryo havzasi va suv yig’ilish maydoni. Daryo havzalarining tabiiy geografik xususiyatlari. Daryo tizimi va havzasining shakl va o’lcham ko’rsatgichlari. Havzaning gidrografik chizmasi, maydon­ning daryo uzunligi bo’yicha ortib borish chizmasi. Daryo tarmog’ining zichligi. Havzaning gipsografik egri chizig’i, o’rtacha balandligi. Daryo vodiysi. Daryo o’zani. Daryolarning bo’ylama qirqimlari. Daryolarning suv rejimi. Daryolar suv rejimi: suv sathi, suvning oqish tezligi, suv sarfi. Daryolar suv rejimining davrlari: kam suvli davr, to’linsuv davri, toshqin davri. Daryolar suv rejimi davrlari elementlarini hisoblash. Daryolar­ning suv rejimiga bog’liq holda B.D.Zaykov tasnifi. Daryolarning to’yinish manbalari. Daryolarning asosiy to’yinish manbalari. Daryo­larning iqlim jihatidan A.I.Voeykov tasnifi. Daryo­lar­ning to’yinish manbalari bo’yicha M.I.L’vovich tasnifi. O’rta Osiyo daryolarining to’yinish manbalarga ko’ra V.L.Shul’ts, O.P.Sheglova tasniflari. Gidrografni to’yinish manbalari bo’yicha bo’laklarga ajratish. Daryolarning to’yinish manbalari hissalarini miqdoriy baholash. Daryo oqimining hosil bo’lishi. Daryo oqimining hosil bo’lishi va unga ta’sir etuvchi omillar. Iqlimiy omillar, daryo havzasi relefi, tuproq, o’simlik qoplami, havzaning geologik tuzlishi, inson xo’jalik faoliyati va boshq. Daryo oqimini ifodalash usullari. Oqim me’yori. Daryo oqimining o’zgaruvchanligi. Oqimning yil ichida va yillararo tebranishi. Daryolarning loyqa oqiziqlari va sel toshqinlari. Daryolarning energiyasi va ishi. Daryolarning loyqa oqiziqlari va ularning hosil bo’lishiga ta’sir etuvchi tabiiy va antropogen omillar. Daryo oqiziqlarini ifodalash usullari. O’zan tubi oqiziqlari. Sel toshqinlari. O’zan jarayonlari. Daryo suvining mineral­lashuvi va kimyoviy tarkibi. Daryo suvida erigan moddalar oqimi, uni hisoblash va miqdoriy baholash usullari. Ko’llar va suv omborlari. Ko’llar. Ularning turlari va tarqalishi. Ko’llarning paydo bo’lishi. Ko’llar va suv omborlarining inson hayotidagi ahamiyati. Muzliklar va qor chizig’i. Qor chizig’i. Qor ko’chkilari. Qorning gletcher muziga (muzlikka) aylanishi. Muzliklarning hosil bo’lishi va ularning rejimi. Muzliklarning tur­lari va tarqalishi. Muzliklarning gidrologik ahamiyati. Muzliklar va kichik muzlik tog’lari. Botqoqliklar. Botqoqliklarning paydo bo’lishi, morfologiyasi va turlari. Botqoqlik mikrolandshaftlari. Botqoqliklarning to’yinishi, gidrologikrejimi va suv balansi. Botqoqliklarning daryo oqimiga ta’siri. Botqoqliklarni o’rganishning xalq xo’jaligidagi ahamiyati. Suv resurslari va ularni baholash. Suv resurslari haqida. Suv resurslarining materiklar, okeanlar, dengizlar va daryolar havzalari bo’yicha taqsimlanishi. Suv resurslaridan samarali foydalanish va ularni muhofaza qilish. Suv resurslarining tabiiy va antropogen omillar ta’sirida sarflanishi. Suv resurslarini muhofaza qilish. O’rta Osiyo hamda O’zekiston suv resurslari va ulardan samarali foydalanish. Iqlim haqida umumiy ma’lumotlar. Iqlim haqida umumiy ma’lumotlar: asosiy ta’rif va tushunchalar, iqlim hosil qiluvchi omil va jaryonlar, iqlim nazariyasi – iqlim o’zgarishini oldindan bilishning asosi. Iqlim hosil qiluvchi omil va jaryonlar. Iqlim hosil qiluvchi omil va jaryonlar. Astronomik omillar. Geografik omillar. Tashqi va ichki geofizik jarayonlar. Iqlim o’zgarishi muammolari. Iqlim o’zgarishi bo’yicha BMTning Doiraviy Konventsiyasi (RKIK). Tomonlar konferentsiyalari. Iqlim o’zgarishini belgilovchi omillar. Issiqxona efekti vv iqlim. Tabiiy va antropogen omillar. Iqlim o’zgarishi va uning oqibatlari. Kioto protokoli va uning mohiyati. Milliy axborot almashish va uni ko’rib chiqish. Iqlim o’zgarishi ta’siriga moslashish. O’zbekiston va unga tutash xududlarda iqlim o’zgarishi oqibatlari. O’zbekistonda iqlim o’zgarishiga oid tadqiqotlar. Iqlim o’zgarishi oqibatlarini oldini olish. Meteorologik, aerologik va iqlimshunoslikka oid tadqiqotlar. Ob-havoni prognozlashning sonli usullari. Qishloq xo’jaligi meteorologiyasiga oid tadqiqotlar.