O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik –texnologiya instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NAMANGAN MUHANDISLIK –TEXNOLOGIYA INSTITUTI

“ Kimyo-texnologiya” fakulteti

“Organik kimyo” fanidan

Bajardi: 1d-21 guruhi talabasi

______________
Qabul qildi: Hoshimov F

NAMANGAN ­– 2021 yil

Uglevodlarning galogenli hosilalari Kimyoviy o’zgarishlar, birinchi va ikkinchi tartibli nukleofil almashinish reaksiyasi.

Reja

1 .Uglevodlar

2. 
   Polisaxaridlar.
   
3. 
   Oligosaxaridlar.
   

Uglevodlar xamma organizmlarning xujayra va tukimalarda bor va ular usimliklarda keng tarkalgan. Uglevodlar usimliklarning 70-80% kismini tashkil kiladi. Xayvonot organizmida bulsa kariyb 2% ni tashkil kiladi, bularning asosiy kismi jigarda va muskulda glitseren xolatida uchraydi.
Oksil xazm bulib energiya ajratib chikarishi tufayli uglevodlar odam ovkatlanishida muxim rol uynaydi. Undan tashkari uglevodlar kandolat sanoatida, spirt ishlab chikarish va boshka texnologik jarayonlarda ishlatiladi.
Kup atomli va ketonlar uglevodlar, deb ataladi. Uglevodlarni asosiy uchta sinfga bulish mumkin. Monosaxaridlarlar, gidrolizlanib oddiy moddalar xosil kilmaydigan uglevodlar xosil kiluvchi strukturaviy birlik xisoblanadi. Murakkab uglevodlar ikkiga bulinadi. Oligosaxaridlar- kup bulmagan monosaxaridlar koldigidan tashkil topgan polisaxaridlar- tarkibida juda kup monosaxarid joyidagi bulgan uglevodlar.
Monosaxaridlar tarkmbidagi uglerod atomlari soniga karab trimozatetroza, pentoza, geksoza va geptozalarga bulinadi. Karbonilturushining joylanishiga karab, ular aldoza va ketozalarga bulinadi.
Tirik organizmlarda triozalardan glitserin aldegidi va dioksid uchraydi.
Н-С=О СН₂ОН
 
СНОН aldotrioza С=О ketotrioza
 
СН₂ОН СН₂ОН
glitserin aldegidi (GA) dioksiatseton (DA)
Triozalar- uglevodlar parchalanishining maxsulotlari, fosforlangan xolda ular fruktozobifosfatning parchalanishida xosil buladi.
СН₂ОРО₃Н₂ СНО СН₂ОН
  
С=О СНОН С=О
  
СНОН СН₂ОРО₃Н₂ СН₂ОРО₃Н₂
 ----------------- fosfoglitserin dioksiatsetan
СНОН

СНОН fruktoza-1,6,-fosfat aldegid (FGA) fosfat(DA)
( (FRU-1,6-bif)
СН₂ОРО₃Н₂
Organizm tukimalarida fosfotriozalar izomeraza formenti tasirida bir-biriga utadi.
Tetrozalar- tarkibida 4 uglerod atomi bulgan monosaxaridlar. Ularning ichida muxim axamiyatga ega bulgani D-eritrozo-4fosfat.
U fotosintez jarayonida uglevodlar parchalanishida xosil buladi.
СОН СНО
 
СНОН СНОН
  Д-eritroza-4-
СНОН СНОН fosfat (ERF)
 
СН₂ОН eritroza СН₂ОРО₃Н₂
Xayvonot va usimlik tukimalari murakkab moddalari tarkibiga pentozalar kiradi. Yetilgan mevalar shirasida kam mikdorda uchraydi.
Asosan uchta aldopentoza kup tarkalgan: (-arabinoza, (-ksiloza va D-riboza, chiziksimon va xalkali formalarda.
СНО СНО СНО СНО
   
Н- С-ОН С-ОН Н-С-ОН Н-С-Н
   
НО-С-Н НО-С-Н Н-С-ОН Н-С-ОН
   
НО-С-Н Н - С -ОН Н-С-ОН Н-С-ОН
   
СН₂ОН СН₂СН СН₂ОН СН₂ОН
-arainoza D-ksiloza D-riboza D-dezoksiriboza.
D- arabinoza usimliklarning shilimshiklari gemitselyuloza va pektin moddalari tarkibida uchraydi. Achitkilar arabinozaning bijgita olmaydi. D- kseloza usimliklarning gemitselyulozasi tarkibiga kiradi. U kandolat sanoatida kup ishlatiladi.
D-riboza ribonuklein (RNK) kislatasi tarkibiga kiradi, NAD, NADR komponenti xisoblanadi va bu modalar organizm xayotida muxim rol oynaydi. D-desoksiriboza DNK tarkibida D-riboza va sifatining tashki muxitning xarxil bulishiga karamasdan saklanadi.
Sugorish ta‘sirida donning kupligi xam uzgaradi u sugorish natijasida kamayadi. Kaliyli ugitlar bugdoy donidagi oksid D-desoksiriboza uglevodlarning pentozali tsiklida parchalanishida oralik modda sifatida rol uynaydi. Monosaxaridlardan tabiatda eng kup tarkalgani geksozalardir. Katta miktorda erkin xolatda va murakab uglevodlar tarkibida D-glyukoza, D- manoza, D- galaktoza va D-fruktozalar uchraydi.
Glyukoza eng kup tarkalgan monosaxaridlardan xisoblanadi. U mevalarda kup uchraydi. Polisaxaridlar - kraxmal, glikogen, tsellyuloza glyukoza koldiglaridan tashkil topgan. Glyukoza maltoza,saxaroza, laktoza va raffinoza tarkibiga kiradi. Glyukoza fosforlangan xolatda uglevodlar parchalanishining oralik moddasi sifatida uchraydi.

СН2ОН