O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev

3 – guruh uchun tarqatma material.
Test metodi. Test (ingliz tilidan olingan bo’lib sinash, tekshirish degan
ma’noni bildiradi) standartlashgan sinash topshiriqlari savollari to’plami orqali
psixologik xususiyatlar rivojlanishi yoki namoyon bo’lishini miqdori
darajalarini aniqlash vositasidir. Bu uslub vositasida kishilarning aqliy
rivojlanish darajasini, layoqat va qobiliyat rivojlanganlik darajasini, psixik
holatlarini (masalan, charchoqlik, faollik), shaxsning o’z-o’ziga bahosi,
emosional turg’unlik, intilish darajasi, temperamenti va shu kabi individual-
psixologik xususiyatlarini kasbga layoqati, bilim, malaka, ko’nikmalarning
shakllanganlik darajalarini aniqlash mumkin.

Test metodini qo’llashda testlarning puxta va mukammal tuzilganligiga

alohida e’tibor berish lozim. Chunki har qanday savollar va topshiriqlar to’plami
ham test emas. Haqiqiy test ilmiy asoslangan o’lchash vositasi sifatida tuzilish
jihatidan ma’lum ilmiy uslubiy qoidalarga bo’ysungan ishonchlilik hamda
yaroqlilik talablariga javob berishi lozim.
Testlar oxirgi paytda hayotimizga dadil kirib kelgan tekshiruv usullari
sirasiga kiradi. Ular yordamida biror o’rganilayotgan xodisa xususida ham sifat,
ham miqdor xarakteristikalarini olish, ularni ko’pchilikda qayta-qayta sinash va
ma’lumotlarni korrelyasion analiz orqali ishonchlilikka tekshirish mumkin
bo’ladi. Ayni testga qo’yilgan talab Hech qachon o’zgarmaydi, hattoki,
shunday testlar borki, ular turli millat va elat vakillarida, turli davrlarda ham
o’zgarmagan holda ishlatilaveradi. Masalan, Ravenning aqliy intellektni
o’lchash, Kettelning va Ayzenkning shaxs testlari shular jumlasidandir.
Testlar ichida proyektiv testlar deb nomlanuvchi testlar ham borki,
testning asl maqsadi tekshiriluvchiga sir bo’ladi. Ya’ni shunday topshiriq
beriladiki, tekshiriluvchi topshiriqni bajarayotib, nimani aniqlashi mumkinligini
bilmaydi. Masalan, mashhur Rorshaxning «siyoh dog’lari» testi, yoki TAT
(tematik appersepsion test), tugallanmagan hikoyalar kabi testlarda bir narsaning
proyeksiyasidan go’yoki ikkinchi bir narsaning mohiyati aniqlanadi. O’sha
1921 yilda kashf etilgan «siyoh dog’lari» va ularga qarab tekshiriluvchining
nimalarni eslayotganligi, dog’lar nimalarga o’xshayotganligiga qarab, uning
shaxs sifatidagi yo’nalishlari, hayotiy tamoyillari, qadriyatlariga munosabati,
ishni bajarish paytidagi emosional holatlari aniqlanadi. Bu testlar juda noyob,
qimmatli, lekin uni faqat professional psixologgina qo’llashi va natijalarni
mohirona tahlil qilishi talab qilinadi.

---

140