О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

Quruq qoliplar. Quritilgan qoliplar puxta bo‟lib, quymani g‟ovaklik va boshqa nuqsonlardan 
xoli qiladi. 
Qolip va stejinlarni tayyorlashda quyidagi materiallardan foydalaniladi: 
Qolip qumi. Bu qum tog‟ jinsi bo‟lib, tarkibi tabiiy kvars, gil va boshqa birikmalar zarralari 
aralashmasidan iborat. Qumlar daryo, ko‟l, ariq va tog‟ qumlariga bo‟linadi. Qumlar tarkibiga 
ko‟ra kvarsli va gilli qumlarga ajratiladi. Kvars qumi tarkibida gilli moddalar 2% gacha, gilli 
qumlarda esa gil miqdori 2% dan 50% gacha bo‟ladi.
Qolip gili. Gilli moddalar 50% dan ortiq bo‟lib, suvda qorilganda qum donalarini 
bolg‟alash xususiyatiga ega bo‟lgan o‟tga chidamli jins qolip gili deb ataladi.
Gilli moddalarning asosi plastik va qovushoq kaolinit (Al
2
O
3

2SiO
3

2H
2
O) bo‟lib, undan 
tashqari Fe
2
O
3
, CaCO
3
, MgCO
3
, K
2
CO
3
, Na
2
CO
3 
moddalar ham bo‟ladi. Gil tabiatda juda ko‟p 
tarqalgan arzon materialdir. 
Maxsus qolip gillari (bentonitlar). Bular vulqon changlarining kimyoviy o‟zgarishi natijasida 
hosil bo‟ladi. Ular suv bilan qorishtirilsa, juda yopishqoq plastik massaga aylanadi. Ulardan 
nam va quruq qolip materialari tayyorlashda bog‟lovchi modda sifatida foydalaniladi. 
Qolip va sterjen materiallariga quyiladigan asosiy talablar: plastiklik, puxtalik, gaz 
o‟tkazuvchanlik, o‟tga chidamlilik, siqiluvchanlik, chidamlilik va tannarxning arzonligi. 

---

Model komplekiti. Model komplektiga model, modelning tag taxtasi, sterjen yashiklari, model 
plitalari, nazorat andozalar, quyissh sistemasi modellarining elementlari va boshqa moslamalar 
kiradi, bularning ichida eng muhimi modeldir.