O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “politico”
|
149 XULOSA Iqtisodiy hayot sirlarini bilish va shu yo`ldagi faoliyatning asosiy yo`nalishlarini aniqlashga intilish juda qadim zamonlardan mavjud bo`lib, bu intilish iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, uni kishilarga kerak bo`lgan tomonga yao`naltirishga ijobiy ta`sir etish zaruriyatidan kelib chiqgan. Iqtisodiyotga oid bilimlar antik dunyoning ko`zga ko`ringan olimlari Ksenofont, Platon, Aristotel` asarlarida, shuningdek, qadimgi Misr, Xitoy, Hindiston va Markaziy Osiyo olimlarining asarlarida qarab chiqilgan edi. Biz uzoqqa bormasdan ming yillar osha bizga etib kelgan Qur`oni Karimni, hadislarni, Qobusnomani, Ibn Xoldun asarlarini, bobolarimiz Abu Ali Ibn Sino, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulugbek asarlarini o`qir ekanmiz, ularda insonning yashashi uchun tabiiy bokliklar etarli emasligi, ijodiy mehnat qilish kerakligi qayta-qayta uqtirilganligiga yana bir karra amin bo`lamiz. Jumladan, arab mutafakkiri Ibn Xoldun Abduraxmon Abu Zayd (1332-1406)ning iqtisodiyot bilimlarini rivojlantirishdagi hissasi juda kattadir. Uning 1370 yilda yozilgan ―Kitob-ul-ibar‖ (―Ibratli misollar kitobi‖) asarida dunyoda birinchi bo`lib tovarning ikki xil xususiyatini - iste`mol qiymati va mohiyati tushunchalarini, oddiy va murakkab mehnatni, zaruriy va qo`shimcha mehnat hamda zaruriy va qo`shimcha maxsulot tushunchalarini ajrata bildi. SHuningdek tovarlarni ayirboshlash jarayonida, ular bir-biriga taqqoslanganda mehnatni tenglashtirish shaklida yuzaga chiqdi, ya`ni tovarda gavdalangan mehnatning va uning nafliligini hisobga olinishi ham ta`kidlangan. Alisher Navoiyning iqtisodiy masalalarga oid g`oyalari 1482-yilda yozilgan ―Vaqfiya‖ va 1500 yilda yozilgan ―Mahbub-ul-qulub‖ asarlarida bayon etilgan. U maxsulotni uch qismga bo`lib, birinchi qismini ketgan xarajatga, ikkinchi qismini o`zining va oilasining ehtiyojlariga, uchinchi qismini esa aholining ijtimoiy manfaatlari uchun sarflashga chaqiradi. 150 Bundan tashqari, maxsulotni yaratishda mehnatning roliga va ishlab chiqarish vositalarining ishtirokiga alohida e`tibor beradi. SHu bilan birga boylikni halol mehnat bilan topish, to`plash va foydalanish zarurligini ta`kidlaydi. shunisi muhimki, ular hech bir inson o`zi uchun zarur bo`lgan iste`mol buyumlarining barchasini o`zi yarata olmasligini, shuning uchun bir-biri bilan iqtisodiy munosabatda bo`lishlari ob`ektiv zaruriyat ekanligini ham qayd qilganlar. Bundan tashqari ularning asarlarida doimo xo`jaliklarning turlarida (uy, shahar, davlat) daromad bilan xarajat muvozanatiga katta e`tibor berish lozimligi, pulning mazmuni va uning kelib chiqish sabablari yoritilgan. Lekin Aristotel`dan boshlab butun dunyoning, jumladan O`rta Osiyoning ko`pgina olimlari iqtisodiyotni izchil o`rganish asosida uning ko`pgina qonun-qoidalarini, tushunchalarini yoritib bergan bo`lsalar ham, hali iqtisodiyot nazariyasi fan sifatida shakllanmagan edi. Iqtisodiyot nazariyasi mustaqil fan sifatida ko`pgina mamlakatlarda milliy bozor shakllangan va jahon bozori vujudga kelayotgan davrlarda ―siyosiy iqtisod‖ nomi bilan shakllana boshladi. Siyosiy iqtisod yunoncha so`zdan olingan bo`lib, “politico” - Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|