O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik
Yüklə 2,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mahmud Qoshg„ariy
. XV asrda o‗tgan yirik tilshunos olim. Asl ismi: Mahmud ibn al-Husayn ibn Muhammad al-Qoshg‗ariy. Mahmud Qoshg‗ariy Qoraxoniylar xizmatida bo‗lgan nufuzli turk beklaridan birining oilasiga mansub bo‗lib, 1092-1038 yillar orasida taxminan Barsgonda tug‗ilgan, lekin umrining 100 ko‗p qismini Bolasog‗un, Qoshg‗ar, Bog‗dod shaharlarida o‗tkazgan. O‗rta asr fanining ko‗p sohalarida xususan, arab tili, turkiy tillarni, tarix hamda geografiya fanlarini chuqur egallagan. O‗rta Osiyo va Eronga sayohat qilib, bu mamlakatlarning yirik shaharlarida bo‗ladi. Mahmud Qoshg‗ariy o‗zining turkiy tillarga bag‗ishlangan ikkita muhim asari bilan mashhur. Bulardan biri «Javohir an-Nal fi lug‗at-it-turk», ikkinchisi «Devonu lug‗at-it-turk» muqaddima va lug‗at qismlaridan iborat. Lug‗at qismida X-XI asrlarda turkiy xalqlar orasida iste‘molda bo‗lgan so‗zlar atroflicha izohlab berilgan. Lug‗atning tarix uchun qimmati shundaki, unda har bir turk qabilalari (Bejanag-Pecheneg, Qipchoq, O‗g‗iz, Yamoq, Boshqird, Baslik, Koy, Yabuku, Tatar, Qirg‗iz, Chigil, Tuxsi, Yag‗mo, Uyg‗ur, Igrok, Joruq, Jumul va boshqalar) ularning belgilari (tamg‗alari), turar joylari hamda ijtimoiy-siyosiy hayotda tutgan o‗rni atroflicha ko‗rsatib berilgan. Bu jihatlar Mahmud Qoshg‗ariyning mazkur asari O‗rta Osiyo va Markaziy Osiyo va Qozog‗istonning turkiy zabon xalqlarining tarixini qolaversa, o‗zbek xalqining etnik kelib chiqishi tarixini o‗rganishda bosh manbalardan biri hisoblanadi. Uning qimmatli ―Devonu lug‗at at-turk‖ asarining dunyoda yagona qo‗lyozmasi hozir Istambulda (Turkiya) saqlanmoqda. Ushbu asarning arabcha matni 1915-1917 yillari uch jildda Istambulda, mukammal o‗zbekcha sharhli tarjimasi S.M.Mutallibov tomonidan amalga oshirildi va 1960-1963 yillari Toshkentda chop etilgan. ―Devonu lug‗at at-turk‖ asarining usmonli turkcha 1939- 1941 yillari B.Atali, inglizcha 1982-1985 yillari R.Dankoff bilan J.Kelli, uyg‗urchasi esa 1981-1984 yillari bir guruh tarjimonlar tomonidan amalga oshirilib, chop ettirishgan. Yüklə 2,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|