O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik
Yüklə 2,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Samarqand davlat universiteti kengashining 2021 yil
- ISBN-978-9943-7275-8-8
- O„rta Osiyo tarixiga oid ilk o„rta asr yozma manbalari. …………. 58 V-Bob O„rta Osiyoning IX-XII asrlar tarixiga oid yozma manbalar
- Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davri manbalari ……………… 143 XI-Bob O„zbekistonning XX asr tarixiga oid manbalar.
- O„zbekistonning manbashunos olimlari ……………………............ 178 XIV-Bob Tarix fanining maqsad va vazifalari ………………………………...
- Tarixiy bilimlarning shakllanishi ……………………………….…. 191 XVII-Bob Ilk o`rta asrlar tarixshunosligi
- Rivojlangan o`rta asrlar tarixshunosligi …………………………… 231 XX-Bob Amir Temur tarixi tarixshunosligi. XX.1-bob.Temuriylar davri
- XXII-Bob O„zbekiston sovet davri tarixshunosligi ............................................ 298 XXIII-Bob
- Xulosa ……………………………………………………………… 393 Manbalar va adabiyotlar ………………………………………… 395
|
1 O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI Baxtiyar Ergashev MANBASHUNOSLIK VA TARIXSHUNOSLIK Darslik Samarqand – 2021 2 UDK: 9:902(575.1) BBK: 63.2я E-74 Ergashev B. Manbashunoslik va tarixshunoslik. Darslik. – Samarqand: SamDU nashri, 2021. – 404 bet. Mazkur darslik respublikamizda faoliyat ko‗rsatayotgan barcha oliy o‗quv yurtlari bakalavr tarixchilari tomonidan tarixshunoslik va manbashunoslik fanini o‗rganish uchun mo‗ljallangan. Samarqand davlat universiteti kengashining 2021 yil 30.dekabrdagi 6 - sonli bayonnomasiga asosan nashrga tavsiya etilgan. Ma‟sul muharrir: T.f.d. F.H.Nabiyev Taqrizchilar: T.f.d.B.S.G‟oibov Sh.A.Achilova-Samarqand davlat chet tillari instituti dotsenti, t.f.n. ISBN-978-9943-7275-8-8 © B.Ergashev, 2021 © Samarqand davlat universiteti, 2021 3 MUNDAREJA Kirish ……………………………………………………………… 4 I-Bob Manbashunoslik fanining maqsad va vazifalari. …………………. 6 II-Bob Tarixiy manbalarni turkumlash, tanlash va ilmiy tahlil qilishning umumiy yo„l-yo„riqlari ……………………………………………... 12 III-Bob O„rta Osiyo tarixiga oid qadimgi yozma manbalar. …………..….. 24 IV-Bob O„rta Osiyo tarixiga oid ilk o„rta asr yozma manbalari. …………. 58 V-Bob O„rta Osiyoning IX-XII asrlar tarixiga oid yozma manbalar ……. 71 VI-Bob O„rta Osiyoning XIII-XV asrlar tarixiga oid yozma manbalar ….. 95 VII-Bob Temuriylar davri manbalari. .............................................................. 107 VIII-Bob O„rta Osiyoning XVII-XIX asrlar tarixiga oid manbalar. ……….. 115 IX-Bob O„rta Osiyo tarixiga oid rus va yevropa tillaridagi yozma manbalar …………………………………………………………….. 124 X-Bob Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davri manbalari ……………… 143 XI-Bob O„zbekistonning XX asr tarixiga oid manbalar. ………………… 159 XII-Bob Mustaqil O„zbekiston tarixiga oid manbalar ……………................ 166 XIII-Bob O„zbekistonning manbashunos olimlari ……………………............ 178 XIV-Bob Tarix fanining maqsad va vazifalari ………………………………... 181 XV-Bob Tarixshunoslikning tarix fanlari tizimidagi o„rni. ……………… 184 XVI-Bob Tarixiy bilimlarning shakllanishi ……………………………….…. 191 XVII-Bob Ilk o`rta asrlar tarixshunosligi …………………………………… 208 XVIII-Bob Madaniyat masalalarining nazariy jixatlari ………………………. 215 XIX-Bob Rivojlangan o`rta asrlar tarixshunosligi …………………………… 231 XX-Bob Amir Temur tarixi tarixshunosligi. XX.1-bob.Temuriylar davri tarixshunosligi. ……………………………………………………….. 249 XXI-Bob O„rta Osiyo xonliklarida tarixshunoslik fani ................................... 262 XXII-Bob O„zbekiston sovet davri tarixshunosligi ............................................ 298 XXIII-Bob Mustaqil O`zbekiston tarixshunosligi …………………………….. 352 Glossariy …………………………………………………………… 388 Xulosa ……………………………………………………………… 393 Manbalar va adabiyotlar ………………………………………… 395 4 Kirish Manbashunoslik va tarixshunoslik fani yurtimiz qadim tarixiy jarayonlarda shakllangan bilimlar taraqqiyoti haqida asoslangan va batafsil tasavvurga ega bo‗lish, tarix sahifalari bosqichlari to‗g‗risida tushunchalar berish, hozirgi davrda kelajagimizni ko‗zlab, munosib bilimli yoshlarni har tomonlama kamol topishi muhim ijtimoiy vazifa hisoblanadi. Chunki tarixiy haqiqat hikmatlari bilan sug‗orilgan yosh avlod kelajakka tarixiy tajribaga asoslangan holda dadil qadam qo‗yadi. Tarixiy haqiqatning sinalgan jihatlaridan biri o‗tmish voqealarini, sahifalarini o‗rganmay kelajak hayotimiz quriladigan poydevorni anglash mumkin emasligi hisoblanadi. Mashhur Xitoy faylasufi, tarixchi Konfutsiy tarix kelajakning manbai degan fikri asrlar davomida o‗zining hayotiyligini isbotlab berdi. Shu bois tarixiy bilimlarga, ularning ichki qonuniyatlari va xususiyatlarini o‗rganishga dunyoning barcha xalqlari intilishi doimiy mezonga aylanib bormoqda. Yangi O‗zbekistonning tarix fanlari sohasidagi muhim jihatlaridan biri mustaqillik yillarida sovet mafkurasi ta‘siridan xalos bo‗lishga erishish uchun ijobiy natijalarga erishildi. Tarixchi olimlar, oliy o‗quv yurtlari mutaxassis o‗qituvchilari tomonidan olib borilgan ilmiy, ilmiy-pedagogik tadqiqotlar o‗rtasida aloqalar yetarlicha bo‗lmadi. O‗zbekiston Fanlar Akademiyasi tarix institutining tarixshunoslik-manbashunoslik bo‗limi yetakchi mutaxassislari tomonidan dunyo e‘tirof etgan yangi tarixshunoslik va manbashunoslik sahifalari yaratildi. Biroq shuni ta‘kidlash kerakki tarixchi olimlarning ilmiy natijalari oliy ta‘lim tizimidagi tarixshunoslik-manbashunoslik ixtisoslik fani darajasida mukammal darsliklar yaratilganligi ob‘ektiv haqiqatdir. Oliy ta‘lim tizimida tarixchi talabalar tomonidan tarixshunoslik va manbashunoslik fanini o‗zlashtirishdagi uslubiy qiyinchiliklarning asosiy sababi darslik va o‗quv qo‗llanmalarning yetishmasligi yaqqol namoyon bo‗ldi. Tarixiy izlanishlar, erishilshgan natijalarning oliy ta‘lim tizimi darsliklarida o‗z aksini topish uchun uzoq vaqt o‗tishi kerak bo‗lmoqda. Buning asosiy sabablaridan biri tarixshunoslik va manbashunoslik sohasidagi o‗zaro bir-biri bilan bo‗lgan bog‗liqlik jihatlarini uzviy aloqadorligi tarixchi olim va pedagoglarda shijoat yetarli bo‗lmadi. Sababini aytish lozimki tarixchi olim va pedagoglar tomonidan darslik yozilgan bo‗lsada, ularning yaratilishidan keyingi turli mulohazalar, takliflar, ayniqsa tanqidiy fikrlar darsliklar yaratishga bo‗lgan intilishlarni bir oz susaytirdi. Tarixshunoslik-manbashunoslik darsligining yaratilishi yuqorida bildirilgan fikr va zaruratdan kelib chiqqan holda bajarilgan darslikdan biri hisoblanadi. Darslikda Samarqand davlat universiteti tarix fakulteti bakalavriatida ―Tarixshunoslik-manbashunoslik‖ fanini sohasidagi manbalarning o‗rganilishi 5 asosidagi tarixiy ma‘lumotlar umumlashtirishga harakat qilingan. Unda o‗quv yili yuklamalarida ajratilgan soatlar hajmida mavzular tanlangan. Darslikdagi mavzular O‗zbekiston tarixi sahifalaridagi qadim davr tarixshunosligi va manbashunosligidan rivojlangan o‗rta asrlarda markazlashgan feodal davlatlari, xonliklarda tarix fani, mustabid sovetlar tarixshunosligi va manbashunosligi hamda o‗rganilishi jihatdan dolzarb hisoblangan mustaqillik davri tarixiga e‘tibor berilgan. Mazkur darslik Oliy ta‘lim vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan fanlarning malaka talablariga muvofiq yaratildi. Darslikda ta‘lim oluvchi talaba va mutaxassis o‗qituvchilarda fanga oid umumiy tushunchalarni jamlashga harakat qilinib, O‗zbekiston tarixining barcha davriga oid tarixiy ma‘lumotlarning o‗rganganlik darajasini yoritishga harakat qilingan. E‘tiborlisi shundaki tarixning davrlariga oid o‗zbek va xorij tarixchi olimlarining tarixiy asarlari, monografiyalardan foydalangan holda yaratilgan va tarixshunoslik va manbashunoslik fanining uslublarini ochib barishga erishilgan. Darslikda tarixiy bilimlarning shakllanishi, ularning turlari, O‗rta Osiyo tarixnavislik maktablari, ulardagi tarixiy tadqiqot uslublari shakllanishi tarixi yoritilgan. Darslikni tayyorlashda O‗zbekiston Fanlar Akademiyasi Tarix institutida an‘anaviy o‗tkazilib kelinayotgani Yah‘yo G‗ulomov nomidagi ―Tarixshunoslik‖ o‗qishlari nashr materillaridan, shuning ―O‗zbekiston tarixi‖ jurnalining 2000 yildan ―Tarixshunoslik‖ ruknida e‘lon qilingan maqolaridan foydalangan holda tayyorlandi. Ayniqsa O‗zbekistonning sovetlar davri, Mustaqil taraqqiyot bosqichlari tarixshunosliligi va manbashunosligiga oid materiallar nisbatan ko‗proq berilishiga sabab, talabalarda bu davrlarning mantiqiy davomiyligi masalasi ko‗plab tushunmovchiliklarga sabab bo‗lganligi hisoblanadi. Darslikni yaratishda davriy xarakterdagi tarixshunoslik va manbashunoslik ma‘lumotlarni yoritish jarayonida ayrim kamchiliklar uchrashi tabiiy. Shu sababli muallif darslikni yanada takomillashtirishga xizmat qiladigan fikr va takliflarni kutib qoladi (baxegashev @ mail.ru). Muallif ushbu darslikni yaratilishida o‗zining qimmatli ma‘lumotlarini tavsiya qilgan ―Tarixshunoslik‖ fani bilimdonlari D.A.Alimova, M.M.Is‘hoqov, I.M.Saidov va kafedra o‗qituvchilari J.Amirqulov, F.Mamatqulova va M.Asatullaevlarga o‗zining samimiy minnatdorchiligini bildiradi. Yüklə 2,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|