O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

Ehtiyojlar
klassifikasiyasi
Sub’ekt bo’yicha
Abstraktlik darajasi
bo’yicha
Ob’ekt bo’yicha
Dolzarbligining doimiyligi
bo’yicha
Ishlab chiqarish
jarayoniga
munosabat bo’yicha
Moddiy
Ma’naviy
Shaxsiy
Ijtimoiy
Abstarkt
Aniq
Iqtisodiy
Noiqtisodiy
Birlamchi ehtiyoj
Ikkilamchi ehtiyoj
Alohida ehtiyoj
2.1-rasm. Ehtiyojlar klassifikasiyasi 

Rasmdan ko‘rinib turibdiki, ehtiyojlarini ob’ekti, sub’ekti dolzarbligining

doimiyligi, ishlab chiqarish jarayonida munosabati va abstraktlik darajasi bo‘yicha
turlarga ajratish mumkin.
Mutlaq va nisbiy ehtiyojlar. Ehtiyoj so‘zining lug‘aviy ma’nosi tabiiy yoki
ijtimoiy hayot taqozosidir. Ta’rifda ikki ehtiyoj ajratib ko‘rsatiladi. Dastlabki azaliy
ehtiyojlar (tabiiy, tug‘ma yoki organizmga xos bo‘lgan ehtiyojlar) va orttirilgan,
keyin paydo bo‘lgan ehtiyojlar (madaniy va ijtimoiy ehtiyojlar) bo‘lib, ular tajriba,

---

---

35

atrof-muhit va jamiyatning taraqqiyot darajasiga bog‘liqdir.
Keynsning mutlaq va nisbiy ehiyojlar o‘rtasidagi farqi ham shunga o‘xshab
ketadi. Uning fikricha “mutlaq ehiyojlarning ma’nosi shuki, biz ularni boshqa 
kishilar bilan qanday ahvolda ekanligidan qat’iy nazar xis qilamiz, nisbiy 
ehtiyojlarning ma’nosi shuki, bunday ehtiyojlar qondirilganda o‘zimizning 
boshqalardan ustundek sezamiz”. Mutlaq ehtiyojlarni to‘yintirish mumkin, nisbiy
ehtiyojlarni esa to‘yintirib bo‘lmaydi. Nisbiy ehtiyojlarning to‘yintirishning mumkin
emasligiga sabab shuki, ularning umumiy darajasi yuksalgan sari bu darajadan ham
yuqori ko‘tarilish istagi kuchayib boraveradi. Bunday sharoitlarda nisbiy ehtiyojlarni
qondirish maqsadidagi ishlab chiqarish ularni rivojlantirish bilan bir xildirdir. Mana
shuning uchun ham turmush darajasi mutlaq yuksalgan kishilar o‘zlari doim xavas
bilan qaragan kishilarning o‘zlaridan ko‘ra yaxshiroq yashay boshlaganini ko‘rsalar,
o‘zlarini yomon xis qiladilar, ya’ni Kotta yozganidek “ba’zilar uchun zeb - ziynat va 
hasham hisoblangan narsalar birovlar uchun zaruratga aylanadi”. Voqelik bilan
istak xohishlar o‘rtasidagi masofa qoniqmaslik darajasi kuchaygan sari o‘zgarib
boradi.