O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi termiz davlat universiteti fanidan mavzusida tayyorlagan kurs ishi topshirdi: Qabul qildi

2.1. Byudjet hisobi va nazoratining subyektlari va obyektlarining iqtisodiy mazmuni hamda byudjet ijrosi sohasidagi vazifalari Byudjet hisobining vazifalari:  Byudjet ijrosini amalga oshirish va natijalarini shakllantirish;  Byudjet ijrosi jarayoni muomalalarini hujjatlashtirish yordamida ro‗yhatga olish;  Byudjet ijrosi jarayonida buxgalteriya hisobvaraqlarda byudjet mablag‗larini holati va harakatini aks ettirish;  Byudjet tashkilotlarida daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga oshirish va natijalarini shakllantirish;  Byudjet tashkilotlari buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida aktivlarning holati, harakati, mulkiy qiymatliklar va majburiyatlarning holati hamda moliyaviy natijalari to‗g‗risidagi to‗liq hamda aniq ma‘lumotlarni shakllantirish;  Byudjet ijrosiga oid buxgalteriya hisobi ma‘lumotlarini umumlashtirish va hisobotlarni tuzishdan iboratdir. Byudjet hisobi va nazoratini yuritishning alohida xususiyatlari quyidagilardan iborat:  Byudjet tasnifi asosida hisobni tashkil etilishi;  Byudjet ijrosini nazorat qilinishi;  Xarajatlar smetasi ijrosini nazorat qilinishi;  Davlat byudjeti gazna ijrosi sharoitida hisobni tashkil etilishi va yuritilishi;  Hisobda kassa va haqiqiy xarajatlarni yuritilishi;  Byudjet tashkilotlarida soha xususiyatlari boyicha hisobni tashkil etilishi va boshqalar. Byudjet hisobini alohida xususiyatlari buxgalteriya hisobi vazifalariga qoshimcha yanada aniqroq vazifalar kiritilishini talab etadi. Ya‘ni tasdiqlangan byudjet ijrosini togri tashkil etish, moliya-byudjet intizomiga rioya qilish va boshqalar. Byudjet hisobining subyektlari bolib, moliya organlari (Ozbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning xududiy boshqarmalari, bolimlari), Ozbekiston Respublikasi moliya vazirligi Gaznachiligi va uning xududiy bolinmalari, Davlat maqsadli jamgarmalari hamda byudjet tashkilotlari hisoblanadi. 29 Byudjet hisobining obyektlari bolib, byudjet ijrosi jarayonida byudjet daromadlari va xarajatlari, byudjet pul mablaglari, byudjet ssudalari, hisoblashuv boyicha mablaglar, aylanma kassa mablaglari, byudjet tashkilotlarining daromadlari, xarajatlari, moliyaviy, nomoliyaviy aktivlari, majburiyatlari va moliyaviy natijalari hisoblanadi (7-chizma). 7-chizma. Byudjet hisobining obyektlari12 Byudjet ijrosi jarayonida nazorat va taftishning obyektlari moliya organi, davlat maqsadli jamg‗armalari va byudjet tashkilotlari hisoblanib, nazorat borasida ular quyidagilarga bo‗linadi: 1. byudjet daromadlari va xarajatlari; 2. byudjet pul mablag‗lari, byudjet ssudalari; 3. hisoblashuvlar bo‗yicha mablag‗lar, aylanma kassa mablag‗lari; 4. byudjet tashkilotlarining daromadlari va xarajatlari; 5. moliyaviy va nomoliyaviy aktivlar; majburiyatlar va moliyaviy natijalar. Yuqorida keltirilgan obyektlarning 1-3 moliya organlari va davlat maqsadli jamg‗armalariga taalluqli bolib, 4-6 byudjet tashkilotlriga taalluqli (7-8-chizmalar). Byudjet ijrosi jarayonida nazorat va taftishning subyektlari bolib: 1.Hisob palatasi; 2.Moliya vazirligi; 12 Mualliflar ishlanmasi 30 3.Davlat Soliq qomitasi; 4.Mustaqil auditorlik firmalari (shartnoma asosida). 8-chizma. Byudjet hisobining obyektlari13 Davlat Byudjeti ijrosini nazorat qilish vakolati Ozbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga yuklatilgan bolib, nazoratning asosiy subyekti hisoblanadi. Ozbekiston Respublikasi ―Byudjet kodeksi‖ ga muvofiq davlat byudjeti daromadlari quyidagilar hisobiga shakllantiriladi: 1. qonun hujjatlarida belgilangan soliqlar, boshqa majburiy tolovlar; 2. davlatning moliyaviy va boshqa aktivlarini joylashtirilishi, foydalanishga berilishi va sotilishidan olingan daromadlar; 3. qonun hujjatlariga muvofiq me‘ros olish, hadya etish huquqi bo‗yicha davlat mulkiga otgan pul mablaglari; 4. yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek chet el davlatlaridan kelgan qaytarilmaydigan pul tushumlari; 5. rezident yuridik shaxslarga va chet el davlatlariga berilgan byudjet ssudalarini qaytarish hisobiga tushadigan tolovlar; 6. qonun hujjatlarida ta‘qiqlanmagan boshqa daromadlar. Davlat byudjeti xarajatlari tasdiqlangan byudjetdan mablag‗ ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi : 13 Mualliflar ishlanmasi 31 1)byudjet mablag‗lari oluvchilarning joriy xarajatlari shaklida; 2)joriy byudjet transfertlari shaklida; 3)kapital xarajatlar shaklida: asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bog‗liq ishlar va xizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga; chet elda davlat extiyojlari uchun er va boshqa mol - mulk olishga; davlat ehtiyojlari uchun yerga bo‗lgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlar olishga; davlat zahiralarini vujudga keltirishga; 4)kapital xarajatlarni qoplash uchun yuridik shaxslarga beriladigan byudjet transfertlari shaklida; 5)rezident yuridik shaxslarga va chet el davlatlariga beriladigan byudjet ssudalari shaklida; 6)davlat maqsadli jamg‗armalariga beriladigan byudjet dotatsiyalari va byudjet ssudalari shaklida; 7)davlat qarzini qaytarish va unga xizmat ko‗rsatish bo‗yicha to‗lovlar shaklida; 8)qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa xarajatlar shaklida. Davlat byudjeti pul mablaglari harakati va hisobi Ozbekiston Respublikasi moliya vazirligi Gaznachiligi va uning xududiy bolimlari tomonidan yuritiladi. Davlat byudjet tasdiqlangandan so‗ng davlat va mahalliy soliqlar va daromadlar togrisida, ma‘muriy-xududiy bo‗linishdagi, korxonalar, tashkilotlar va xojalik birlashmalarining boysunishidagi ozgarishlar, turli xildagi bo‗ysunishidagi qurilish obyektlari o‗rtasida kapital qoyilmalar limitlarini qaytadan taqsimlanishdagi ozgarishlar boyicha qabul qilingan yangi qonunlar, Ozbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari qabul qilinishi natijasida alohida olingan byudjetlarga ozgarishlar kiritilgan hollarda byudjet ijrosi jarayonida byudjetlar ortasida ozaro hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Byudjet ijrosi jarayoni natijasi boyicha aylanma kassa mablaglari qoldigi shakllantiriladi. Aylanma kassa mablaglari boyicha me‘yor belgilanadi. Moliya yilida respublika byudjeti Qoraqalpogiston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar hisobvaraqlarida turishi mumkin bolgan pul mablaglarining qonun hujjatlari bilan belgilanadigan eng kam miqdori bu -- aylanma kassa mablagi me‘yoridir. 32 Byudjet tashkilotlari faoliyati xarajatlari byudjet mablaglari hisobiga moliyalanadi. Shu bilan birgalikda byudjetdan tashqari mablaglar manbalari bo‗yicha shakllantiriladi. Byudjet tashkilotlari xarajatlari smeta doirasida xarajatlar iqtisodiy tasnifi boyicha byudjet va byudjetdan tashqari mablaglar hisobiga amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlarining moliyaviy aktivlari ya‘ni pul mablag‗lari gaznachilik va uning xududiy bolimlarida ochilgan shaxsiy hisobvaraqlarda byudjet va byudjetdan tashqari mablaglar boyicha alohida yuritiladi. Byudjet tashkilotlari nomoliyaviy aktivlariga asosiy vostalar, nomoddiy aktivlar, tovar moddiy zahiralar, material qiymatliklar va boshqalar kiradi. Daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosi jarayonida nomoliyaviy aktivlar hisobi belgilangan tartibda yuritiladi. Byudjet tashkilotlari smetalar ijrosi jarayonida belgilangan vazifani bajarish boyicha jismoniy va yuridik shaxslar bilan hisoblashuvlarni amalga oshiradi va ular boyicha majburiyatlar yuzaga keladi. Byudjet tashkilotlari joriy yilga moliyaviy natijalarni mablaglarni shakllanishi manbalari boyicha shakllantiradi va yakuniy moliyaviy natijani aniqlaydi. Byudjet hisobini tashkil etish moliya organlari va byudjet tashkilotlarini rahbarlari tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiradi.Ozbekiston Respublikasi davlat byudjetini ijro etish qoidalarini tartibga soluvchi amaldagi me‘yoriy-huquqiy hujjatlarga tayanadilar. Bosh hisobchi buxgalteriya xodimlari uchun xizmat vazifalarini har bir xodim uchun alohida belgilaydi. Buxgalteriyada xizmat vazifalari funktsional belgilarga qarab taqsimlanadi, ya‘ni xodimlarning har bir guruhiga yoki alohida bir xodimga ishning hajmiga qarab, ma‘lum bir soha biriktiriladi. Moliya organi, Gaznachilik va uning xududiy bo‗linmalari bosh hisobchisi lavozimga tayinlanishida va undan ozod etilishida belgilangan tartibda moliya organi rahbarining buyrugiga muvofiq tuzilgan 33 komissiya tomonidan qabul qilish – topshirish kunida hisob, hisobot va arxiv hujjatlarining holatini korsatgan holda buxgalteriya ishlarini qabul qilish–topshirish togrisidagi dalolatnoma tuziladi. Xududiy moliya organlari, gaznachilik bolinmalarida ishlarni topshirish va qabul qilish yuqori moliya organi, gaznachilikning bosh buxgalteri ishtirokida amalga oshiriladi. Moliya organi, g‗aznachilik va uning xududiy bo‗linmalari bosh buxgalterining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - buxgalteriya hisobini byudjet hisobiga oid normativ-huquqiy hujjatlarga amal qilgan holda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish; - buxgalteriya hujjatlarini oz vaqtida va togri rasmiylashtirilishini hamda amalga oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish; - buxgalteriya hisobi va hisobotlarni tuzish masalalari yuzasidan korsatmalar berish hamda ular ustidan nazoratni amalga oshirish; - byudjet mablagOzbekiston Respublikasi davlat byudjetini ijro etish qoidalarini tartibga soluvchi amaldagi me‘yoriy-huquqiy hujjatlarga tayanadilar. Bosh hisobchi buxgalteriya xodimlari uchun xizmat vazifalarini har bir xodim uchun alohida belgilaydi. Buxgalteriyada xizmat vazifalari funktsional belgilarga qarab taqsimlanadi, ya‘ni xodimlarning har bir guruhiga yoki alohida bir xodimga ishning hajmiga qarab, ma‘lum bir soha biriktiriladi. Moliya organi, Gaznachilik va uning xududiy bo‗linmalari bosh hisobchisi lavozimga tayinlanishida va undan ozod etilishida belgilangan tartibda moliya organi rahbarining buyrugiga muvofiq tuzilgan 33 komissiya tomonidan qabul qilish – topshirish kunida hisob, hisobot va arxiv hujjatlarining holatini korsatgan holda buxgalteriya ishlarini qabul qilish–topshirish togrisidagi dalolatnoma tuziladi. Xududiy moliya organlari, gaznachilik bolinmalarida ishlarni topshirish va qabul qilish yuqori moliya organi, gaznachilikning bosh buxgalteri ishtirokida amalga oshiriladi. Moliya organi, gaznachilik va uning xududiy bolinmalari bosh buxgalterining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - buxgalteriya hisobini byudjet hisobiga oid normativ-huquqiy hujjatlarga amal qilgan holda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish; - buxgalteriya hujjatlarini oz vaqtida va togri rasmiylashtirilishini hamda amalga oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish; - buxgalteriya hisobi va hisobotlarni tuzish masalalari yuzasidan korsatmalar berish hamda ular ustidan nazoratni amalga oshirish; - byudjet mablaglarini, shuningdek, jamgarmalar mablaglari, byudjetdan tashqari mablaglarni xarajatlar smetasida kozda tutilgan muayyan maqsadlarga togri sarflanishiholda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish; - buxgalteriya hujjatlarini oz vaqtida va togri rasmiylashtirilishini hamda amalga oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish; - buxgalteriya hisobi va hisobotlarni tuzish masalalari yuzasidan ko‗rsatmalar berish hamda ular ustidan nazoratni amalga oshirish; - byudjet mablaglarini, shuningdek, jamgarmalar mablaglari, byudjetdan tashqari mablaglarni xarajatlar smetasida kozda tutilgan muayyan maqsadlarga togri sarflanishiholda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish; - buxgalteriya hujjatlarini oz vaqtida va togri rasmiylashtirilishini hamda amalga oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish; - buxgalteriya hisobi va hisobotlarni tuzish masalalari yuzasidan korsatmalar berish hamda ular ustidan nazoratni amalga oshirish; - byudjet mablaglarini, shuningdek, jamgarmalar mablaglari, byudjetdan tashqari mablaglarni xarajatlar smetasida kozda tutilgan muayyan maqsadlarga togri sarflanishi