O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universitetining pedagogika instituti

EGIZAKLAR USULI. GEN VA ATROF-MUHIT BIR-BIRIGA TA’SIRI.
Psixikaning muhitga va a’zolarning tuzilishiga bog‘liqligi. Agar jonli mavjudodlarning hayot kechirish muhiti hamma joyda mutlaqo bir xil bo‘lganida, ehtimol, еr yuzi bir xil turdagi hayvonlar bilan to‘lib ketgan bo‘lardi. Haqiqatda muhit har xil. Barcha jonzot mavjud shart-sharoitlarga moslasha boradi. Aks ettirish usullari qanchalik yuksalgan sari hayvonlarning mazkur turi muhitning bevosita ta’siridan shunchalik ozod bo‘la boradi.
Yashash sharoitlarining keskin o‘zgarishi hayvonlarning joyini o‘zgartirishga majbur etish azaldan ma’lum. Cho‘l toshbaqasi va mayda kemiruvchilar issiq kunlar boshlanishi va qishki sovuq tushishi oldidan o‘zlarining normal hayot kechirishlari uchun zarur shart-sharoitlarga ancha mos keladigan harorat saqlanadigan chuqur in qazib, еr tagiga kirib ketadi. Bu o‘rinda instinktlar harakat qiladi. Fil o‘ziga suv sepa boshlaydi, qalin soyaga yashirinadi. Maymun ham issiqdan yaxshi saqlanishi uchun imkon beradigan joyni tanlashga va tayyorlashga urinadi. Bunda instinktlardan tashqari individual hayot kechirish jarayonida orttirilgan tajriba - shartli boglanishlar ham qo‘l keladi
Muhit - jonli organizmning hayot kechirish shart - sharoiti,jonli mavjudotlar hayot kechirishining bosh omili,boshqacha aytganda, jonli organizmlarning hayot kechirishi muhitning shart sharoitlari bilan aniq belgilab qo‘yilgandir.
Differensial psixologiyaning tadkikot metodlari sirasiga psixologik ma’lumotlardan foydalanishni xam kiritish mumkin. Psixogenetika psixologiya va genetikaning kushilgan kdemida yuzaga keladi. Uning predmeti odamni individual psixologik uziga xosliklarining yuzaga kelishi, muxit va genotip xamda ularning shakllanishidagi axamiyatini urganishdir. 4} ChY> Galton ning "Egizaklar" metodi dastlabki psixogenetik metod xisoblanadi. Egizaklar,.metodi 1876 yilda bosmadan "chikdan Galtonning "Egizaklar tarixi tabiat kuchi va tarbiyasi mezonidir" nomli makolasi bilan boglik. Lekin bu metodning keng kulamda kullanilishi asrimizning 20-"yillariga tutri keladi. Tadkikotlar egizaklarning 2 ta monozigot"(MZ) va -dieigot (DZ)tiplari mavjudligini kursatadi. Birinchisi monozigot (MZ)
bulib, u bir tuxum xujayrada rivojlanadi, bir sperma maxsuli, birinchi ^bulinyJboskichyda 2 ga uxshash genetik organizm bir joyda ikkita embrional tuzilishga ega bulgan bir zigotadan tashkil topgan buladi. Ikkinchisi dizigot (DZ) bulib, genlar nuktai nazaridan oddiy aka-uka va opa-singillar, ya’ni ikkita tuxum maxsuli va shunday ekan umumiy genlarning yarmiga egadir.
Differensial psixologiya psixologiyaning boshqa soxalari bilan chambarchas bog‘liqdir. Differensial psixologiyaning umumiy psixologiyadan farqi u psixologiyaning umumiy konuniyatlarini urganadi. Kiyosiy psixologiya xozirgi kunda tirik mavjudotlarning turli evolyusion davridagi psixologiya rivojlanishining uziga xos xususiyatlarini urganadi. U antropogenez va inson ongi muammosini urganib, zoopsixologiya bilimlardan foydalanadi. Yosh davrlari psixologiyasi yosh davrlari, boskichlarining uziga xos konuniyatlarini urganadi. Ijtimoiy psixologiya yoki kichik guruxlarning inson ruxiyatiga ta’siri yoki shaxsning faoliyati orkali ijtimoiy muxitga ta’sirini urganadi. Shuningdek, ijtimoiy ongning ijtimoiy guruxlarning kayfiyatlari, odatlari, extiyojlari va kizikishlari bilan sifatlanadigan bir tomoni xisoblanadi. Ijtimoiy psixologiyaning tabiati tuzilishi uzgarish konunlari va tarkib topish yullari xakidagi fandir. Ijtimoiy psixologiyaning predmeti shaxsning jamoadagi xulkiy xususiyatlarini kishilarning birgalikdagi faoliyatining psixologik xususiyatlarini urganishdan iborat. Nixoyat, differensial psixofiziologiya esa shaxs psixologiyasi xususiyatlarini nerv tizimiga bog`liq ravishda o`rganadi.
Shuningdek, differensial psixofiziologiya inson psixikasining individual farqlarini inson nerv tizimining xususiyatlariga bog`lagan xolda taxlil kiladi.
Differensial psixofiziologiya insonlar o‘rtasidagi individual psixofiziologik farqlarni tadkik kilish soxasidir. Bu atama 1963 yilda N.DLebilitsin tomonidan fanga kiritilgan bulib, unda asosan ikkita metodik yondoshuv kullaniladi:
«l Eksperiment materiallariga asoslanmagan xolda fiziologik va psixologik sharoitlarni uzaro takkoslash.
U yoki bu faoliyatda urganilgan fiziologik funksiyalarning vakt reaksiyasida uzgarishini tadkik etish.
B.M.Teplov va N.D.Nebilitsinlarning ta’limotlarida I.V.Pavlovdan boshlangan oliy nerv tiplaridan farkdi ravishda nerv tizimi xususiyatlari yotadi. Ushbu yondoshuvda nerv tizimining xususiyatlari, ularni vujudga keltiruvchi mexanizmlar, sindromlar, kursatkichlar asosiy tarkib xisoblanib, baxolash tizimidan voz kechish goyasida uz aksini topadi.