Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov

13.2. Nizolarni boshqarish funksiyalari va usullari 
 
 
Shu nuqtai nazardan, mojaroning ikkita funksiyasini ajratib koʻrsatish kerak: 
konstruktiv va destruktiv (zararli, halokatli). Menejer (rahbar) barcha oʻzgarishlarning 
mojaroli ta’sirini taxmin qilish, ma’lum guruhdagi odamlarning barcha aloqa tizimini 
tahlil  qilish,  nizolarni  boshqarish  va  ularni  konstruktiv  qilish  yoʻllarini  topishlari 
kerak. 
 
Mojaroni  konstruktiv  ravishda  hal  etish  mumkin  boʻlgan  deb  hisoblashadi, 
agar: 

 
mojaroni  tomonlar  yetarli  darajada  idrok  etadilar,  ya’ni  oʻzlarining  ham, 
raqibning  ham  harakatlarining  va  niyatlarining  baholanishi  shaxsiy 
qarama-qarshiliklar bilan buzilmaydi; 

 
ishtirokchilar  ochiq  va  samarali  muloqot  qilish,  muammoni  har  tomonlama 
muhokama  qilish,  yuz  berayotgan  voqealar  yuzasidan  oʻzlarining  fikrlarini 
ochiq ifodalash va nizodan qutulish yoʻllarini topishlariga tayyor; 

 
hamkorlik va oʻzaro ishonch muhiti yaratilgan. 
Mojaroli  vaziyatni  boshqarish  usullari  ikki  guruhga  boʻlinishi  mumkin: 
strukturaviy va shaxslararo. 
Quyidagi tizimli usullar nizoni bartaraf etishga yordam beradi: 
- ish talablarini tushuntirish; 
- turli odamlar va birliklarning harakatlarini, qaror qabul qilish tartib-qoidalarini 
va axborot almashinuvini oʻzaro bogʻlaydigan muvofiqlashtirish va integratsiya 
mexanizmlaridan foydalanish; 
- umumiy tashkiliy kompleks maqsadlarni belgilash; 
- mukofot tizimini qoʻllash. 
 
  Mojaroni  boshqarishning  shaxslararo  usullari beshta  asosiy  xatti-harakatlarga 
asoslangan: yumshatilish; kelishuv; hamkorlik; e’tiborsizlik; muholifat. 
 
 
Yumshatilish  uslubi  -  yumshatilishiga  va  oddiy  ish  muhitini  yaratishga 
qaratilgan  harakatlarda  amalga  oshiriladi.  Ushbu  uslubni  qoʻllash,  agar  asosiy  narsa 
mojaroni  hal  qilish  oʻrniga  tinchlik  va  barqarorlikni  tiklash  boʻlsa,  shuningdek, 

---

 
 132 
 
kelishmovchilik  mavzusi  boshqa  tomon  uchun  muhim  boʻlsa  va  bu  uslubni 
qoʻllaydigan shaxs uchun juda muhim boʻlmasa, oqlanadi. 
 
  Kelishuv  uslubi  -  Ushbu uslub  doirasida tomonlar  oʻzaro  kelishmovchiliklarni 
muayyan  oʻzaro  imtiyozlar  bilan  hal  qilishga  harakat  qilishadi.  Maqsadlar  shartli 
tenglik  uchun  toʻliq  amalga  oshirilmaydi.  Kelishuvdan  foydalanish  qobiliyati  nizoni 
tezda  hal  qilishga  imkon  beradi,  ammo  bu  har  doim  ham  bunga  erishishga  yordam 
bermaydi. 
 
  Hamkorlik uslubi  - tomonlar bir-biridan ajralib turishi bilan ajralib turadi, biroq 
oʻz pozitsiyalarini ifodalash, nizoning sabablarini tushunish va uzoq muddatli oʻzaro 
manfaatli  yechimlarni  ishlab  chiqish  uchun  bir-birlarini  tinglashga  tayyor.  Bu  uslub 
qiyin,  chunki  u  his-tuygʻularni  bartaraf  etish,  istaklarini  aniq  ifodalash,  raqiblarni 
diqqat bilan tinglash qobiliyatini talab qiladi. 
 
  E’tibor bermaslik uslubi - insonning nuqtai nazarini himoya qilmasligini, hech 
kim bilan hal qilish uchun hamkorlik qilmasligini, faqat kelishmovchiliklardan qochib, 
muammoni  hal  qilishni  istamasligini  anglatadi.  Bunday  holda,  mojaro  yuzaga 
kelmaydi,  biroq  ayrim  hollarda  muammo  hal  etilmaydi.  Ushbu  uslub  qoʻshimcha 
ma’lumot  toʻplash,  vaziyatni  oʻrganish  uchun  vaqtni  qoʻlga  kiritish  maqsadida 
muammoni hal qilishni kechiktirish uchun ishlatilishi mumkin. 
 
  Muholifat uslubi  - boshqalarning  fikrlarini  hisobga  olmasdan  faqat  oʻz  fikriga 
e’tibor berishni anglatadi. Odatda katta hokimiyat, kuch, kuchli irodasiga ega odamlar 
tomonidan  ishlatiladi.  Ushbu  uslub,  rahbar  oʻz  manfaatlari  uchun  ochiq  kurash  olib 
borgan taqdirda  qoʻllanishi  mumkin boʻlgan  yechimni  yaxshiroq deb  hisoblasa  yoki 
ommabop boʻlmagan qaror qabul qilsa, qoʻllanishi mumkin. Bu uslub subordinatorlar 
tashabbusini  bostiradi, erkin  fikr  almashishga  toʻsqinlik  qiladi  va  yangi  mojarolarga 
olib kelishi mumkin. 
 
  Mojaro paytida muayyan xatti-harakatlar uslubidan toʻgʻri foydalanish vaziyatni 
samarali  boshqarishga,  ziddiyatlarni  chegaralashga  yoki  oldini  olishga  va  uni  hal 
qilishga yordam beradi.   
 
  Loyiha  jamoasi  tarkibida  uchta  boshqaruv  holati  mavjud:  tartib,  tartibsizlik, 
buzgʻunchilik: 
 

---

 
 133 
 
1. Buzgʻunchilik - bu aybdorni (aybdorlarni) qidirib topishning foydasizligi yoki 
mumkin boʻlmagan tartibni buzishi. 
2.Tartibsizlik  -  buzgʻunchi  aniq  ma’lum  boʻlgan  tartibni  buzilishi  (u  jamoat 
jazosini oladi va tartib qayta tiklanadi). 
3.Tartib-bu tartibsizlikning yoʻqligi. 
 
 
Vaziyatga  qarab  loyiha  menejeri  uchta  boshqaruv  uslubidan  birini  qoʻllaydi: 
ruxsat beruvchi, demokratik yoki avtoritar.