O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti


 Globallashuv - taraqqiyotning yangi tarixiy davri



Yüklə 1,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/71
tarix04.08.2023
ölçüsü1,61 Mb.
#138557
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   71
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi Isadjanov 2019 @iqtisodchi

3.2. Globallashuv - taraqqiyotning yangi tarixiy davri 
Globallashuv – dunyo mintaqalari va mamlakatlarning o‗zaro iqtisodiy 
munobatlarini chuqurlashtirish va kengaytirishning uzoq evolyusion jarayoni. 


56 
Xo‗jalik hayoti baynalminallashuvi 16-17 asrlarda ishlab chiqarish, 18-19 
asrlarda ishlab chiqarishning mashinali usullarining (ular orqali xalqaro mehnat 
taqsimoti rolining kuchayishiga olib keldi) paydo bo‗lishi xo‗jalik hayoti 
internatsionallashuvining muhim dastlabki bosqichlaridir.
Tovarlar va xizmatlar eksportiga qo‗shimcha bo‗lib kapital chiqishi va 19 asr 
oxirida TMK va ishlab chiqarish kooperativ aloqalarining shakllanishi boshidir.
Milliy va jahon iqtisodiyotlarining baynalminallashuv darajasi ko‗rsatkichlari 
xalqaro savdo hajmi, kapitallarning, ishchi kuchining chegaralar bo‗ylab migratsiyasi 
va ularning umumjahon va milliy makroiqtisodiy ko‗rsatkichlarga munosabati bilan 
bog‗liqdir.
Globallashuv baynalminallashuvning paydo bo‗lishi kabi umumjahon 
xususiyatga egadir. Jahon iqtisodiy hamjamiyatining butun, yagona xo‗jalik tizimiga 
aylanishi, tovarlar, xizmatlar, investitsiyalar, ishchi kuchi va boshqa ishlab chiqarish 
omillari milliy bozorlarining umumlashishi globallashuv natijasidir.
Globallashuv jarayoni – umumiy bir atama bo‗lib, bu jismoniy shaxslar
korxonalar, institut va bozorlar o‗rtasidagi murakkab aloqalar majmuasini anglatadi 
va u tovarlar, texnologiyalar hamda moliyaviy mablag‗lar oqimining kengayishida, 
shuningdek, fuqarolar jamiyati xalqaro institutlari ta‘sirining, transmilliy 
korporatsiyalarning 
global 
faoliyatining 
kuchayishi 
va 
doimiy 
o‗sishida, 
mintaqalararo kommunikatsiya va axborotlarning, eng avvalo internet orqali 
almashish miqyosining, ahamiyatli tarzda kengayishida namoyon bo‗ladi. 
Globallashuv jarayonining bir nechta jihatlari bilan farqlanadi. Eng kuchli 
bog‗liqlik ayniqsa, iqtisodiy sohada namoyon bo‗ladi va globallashuv jarayoni 
tushunchasining o‗zi ham iqtisodiy omillarga yaqinlashtiriladi. 
Telekommunikatsiya tizimlarining rivojlanishi xalqaro moliya tizimidagi jiddiy 
o‗zgarishlar bilan birga amalga oshdi. Moliyaviy landshaft an‘anaviy institutsional 
tizimdan ustuvor telekommunikatsion tizimga qarab o‗zgardi.
Yagona bir tarmoqqa bog‗langan fond bozorlarining ommalashuvi ko‗p 
miqdordagi pul mablag‗larini masofaga bog‗liq bo‗lmagan ravishda bir lahzada
ko‗chirib o‗tkazishga imkon yaratdi. Kishilar qayerda bo‗lishlaridan qat‘i nazar 


57 
tezkor ravishda, bevosita moliyaviy kapitalni olishga, moliyaviy operatsiyalarni 
bajara olish imkoniyatiga ega bo‗ladilar. Internet banklar uchun mijozlarni 
ko‗paytirish vositalaridan biriga aylandi. 
Globallashuv jarayoni – butunjahon tarixining qonuniy bosqichidir. U ob‘ektiv 
bo‗lib, inson-sub‘ekti ongiga bog‗liq bo‗lmagan holda ishlab chiqarish kuchlari 
o‗sishidagi asosga egadir. 
Hozirgi vaqtda globallashuv jarayoni, ya‘ni uzviy ravishda o‗zaro bog‗langan 
bir butun jahon xo‗jaligining shakllanishi tez sur‘atlarda rivojlanmoqda. 
Globallashuv jarayoni sharoitlarida har qanday mamlakat iqtisodiyoti jahon 
iqtisodiyotiga bevosita bog‗liq bo‗lib qoladi. Shu sababli, milliy doiradagi iqtisodiy 
rivojlanish va tashqi iqtisodiy aloqalar bevosita bir-biriga uzviy bog‗lanib qoladi va 
aynan bir jarayonning bo‗g‗inlarini tashkil etadi.
Texnik o‗zgarishlar, integratsiyalashuv jarayonlari, savdo va kapital 
harakatlarining liberallashuvi, rivojlanayotgan bozorlarning yuzaga kelishi ta‘siri 
ostida jahon iqtisodiyoti tobora milliy iqtisodiyotni o‗z domiga tortib boraveradi. Bu 
yerda so‗z jahon savdosining kengayishi, kapitalning har xil shakldagi harakati, aholi 
va ishchi kuchining migratsiyasi, axborot almashinuvining chuqurlashuvi to‗g‗risida 
bormoqda. 
Globallashuv jarayoni xalqaro maydonda hamkorlikni ham raqobatni 
uyg‗unlashuvi va kuchayishi kabi birdek o‗zida namoyon etadi. Bundan tashqari, 
raqobatlashayotgan guruhlar o‗rtasidagi kurashda o‗z mavqe‘ini mustahkamlash 
bunday har bir guruh doirasida hamkorlikni chuqurlashtirish va kuchlarni 
birlashtirishni ham talab etadi.
Ba‘zi holatlarda shunday bir qiziq va mantiqqa to‗g‗ri kelmaydigan vaziyatlar 
ham yuzaga keladiki, bunda jahon bozoridagi aynan bir sub‘ektlar bir sohada 
raqobatdosh bo‗lsalar, boshqa bir sohada hamkorlik qiladilar. 
Global sharoitlarga moslashuv natijasida rivojlangan mamlakatlar jahon 
maydonidagi o‗z iqtisodiy va siyosiy holatlarini yanada mustahkamlab olish 
imkoniyatlariga ko‗proq ega bo‗ldilar, kam rivojlangan mamlakatlar (periferiya va 


58 
yarim periferiyalar) esa bu imkoniyatlardan unumli foydalanish katta sayi 
xarakatlarni talab qilmoqda.
Globallashuv jarayonlari milliy iqtisodiy siyosatga, uning imkoniyatlarini 
cheklagan holda bevosita o‗z ta‘sirini o‗tkazadi, chunki xalqaro tashkilotlar bir qator 
qonun, huquq va majburiyatlarni unifikatsiyalashtirish (bir xillashtirish)ga intiladilar.
Globallashuv jarayoni bu jarayonga kuchaytiruvchi ta‘sir ko‗rsatish maqsadida 
dunyo sahnasiga yangi kuchlarni yetkazib beradi va bermoqda. Globallashuv jarayoni 
raqobat kurashini keskinlashuvidan iborat bo‗lib, bunda ustunlik nisbatan kuchliroq 
tarafda bo‗ladi, biroq u nisbatan kam rivojlangan mamlakatlar ahvolini 
mustahkamlash va takomillashtirish imkoniyatlarini ham yaratib beradi. 
Umuman olganda, jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini o‗zaro 
aloqalarni chuqurlashtirishga qaratilgan va barcha milliy iqtisodiyotlarni olg‗a qarab 
rivojlanishini ta‘minlovchi bir butun jahon iqtisodiyotini shakllantirish sifatida 
ko‗rish mumkin. 
Eng muhimi shundan iboratki, milliy iqtisodiyotlarni rivojlantirmay turib to‗liq 
miqyosdagi globallashuvga erishib ham bo‗lmaydi. Bunda mamlakatni o‗z 
manfaatlarini himoya qilish imkoniyatidan mahrum etmaslik juda muhim, balki 
globallashuv jarayoni davomida ularni amalga oshirishga imkon yaratib berishga 
yordam berish lozim. 
Bu jarayon mamlakatlarning bir-biri bilan o‗zaro aloqasi va bog‗liqligini 
kuchaytirish yo‗llarini avj oldirish bosqichidir.
Va nihoyat globallashuv jarayoni turli mamlakatlarning hamkorlikdagi 
kelishilgan qarorlarini hal etishga, jahon iqtisodiyotining yetakchilarinigina emas, 
balki globallashuv domiga tortilayotgan yer kurrasidagi barcha hududlarning turg‗un 
rivojlanishini ta‘minlashga intiluvchi u yoki bu ijtimoiy manfaatlarni shakllantirishga 
yetaklashi lozim. 
Mazkur jarayon naqadar ziddiyatlarga to‗la bo‗lmasin, unda ijobiy va salbiy 
taraflar naqadar chatishib ketmasin, u baribir insoniyat taraqqiyotini, uni bir 
zinapoyadan boshqasiga harakatini aks ettirishini tan olish lozim.

Yüklə 1,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   71




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin