O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
7.4. “Yashil iqtisodiyotning” mazmun-mohiyati va rivojlanish mexanizmi: 
BMTning atrof-muhitni saqlash va rivojlanishida
Rio-de-Janeyro Deklaratsiyasi (1992- yil) 
O‗zbekistonning Parij bitimiga qo‗shilishi munosabati bilan ekologik va 
«yashil iqtisodiyot"ga o‗tish bo‗yicha davlat strategiyasini ishlab chiqish. Bu haqida 
2017−2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasini «Faol investitsiyalar va ijtimoiy 
rivojlanish yili"da amalga oshirishga oid davlat dasturida keltirilgan. 
Loyihada: 

iqlim o‗zgarishiga qarshi tizimli kurashishning ilg‗or mexanizmlarini joriy 
qilish; 

yashil iqlim jamg‗armasining resurslariga yo‗l ochish; 

iqtisodiyotning barcha sohalariga, jumladan ishlab chiqarishga «yashil 
texnologiyalarni» joriy qilish nazarda tutiladi. 
Normativ-huquqiy hujjat loyihasi 2019 yil 1 iyulga qadar Ekologiya va atrof-
muhitni muhofaza qilish davlat qo‗mitasi, TIV, Oliy Majlis palatalari (kelishuv 
asosida), Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti tomonidan ishlab chiqilishi 
ko‘zda tutilgan edi. 

---

116 
BMTning Barqaror rivojlanish sammitining natijalari (sentyabr 2015- yil), Rio-
de- Janeyro, 2012- yil (“Rio +20). 
Markaziy Osiyo mintaqasi O‗zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor 
yo‗nalishi hisoblanadi. Mintaqadagi vaziyat, qo‗shni mamlakatlarning pozitsiyasi 
savdo, transport, suvdan foydalanish, chegara hamkorligi kabi muhim masalalarni hal 
etishga bog‗liq. 
Markaziy Osiyo davlatlari hamkorlikning ko‗plab sohalarida birgalikda 
yutuqlarga erishishga muvaffaq bo‗lishdi. Bu nimani anglatadi? 
Birinchidan, hududlararo savdo-iqtisodiy hamkorlik faollashdi. 2018- yilning 
yanvar-sentyabr oylarida O‗zbekistonning mintaqa mamlakatlari bilan tovar 
aylanmasi 44 foizga o‗sdi va 2,86 mlrd.ni tashkil qildi. 
O‗zbekiston chegaraoldi hamkorlikni faollashtirish va sanoat kooperatsiyasini 
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishning 
muhim tarkibiy qismi sifatida ko‗rib chiqmoqda. Ushbu yo‗nalishdagi sa‘y-
harakatlarning yorqin natijasi sifatida joriy yilning mart oyida Toshkent shahrida 
bo‗lib o‗tgan birinchi Markaziy Osiyo iqtisodiy forumi (CAEF) ni ko‗rsatib o‗tishim 
mumkin, unda savdo-iqtisodiy, investitsiyaviy, transport-kommunikatsiya va 
innovatsion hamkorlikning aniq loyihalari muhokama qilindi. 
Bundan tashqari, ayni paytda O‗zbekistonning chegara hududlari rahbarlari va 
Markaziy Osiyo mamlakatlari Kengashlari tuzilib, ular muntazam ravishda 
uchrashuvlar o‗tkazmoqda. 
Ikkinchidan, transport-tranzit salohiyati mustahkamlanmoqda. O‗zbekiston va 
Qozog‗iston o‗rtasida tezyurar temir yo‗l qatnovi yo‗lga qo‗yildi. 26 yil ichida ilk 
marotaba Toshkentning Dushanbe bilan qatnovi qayta tiklandi. Amudaryo orqali 
Turkmanobod-Farob temir yo‗l va avtomobil ko‗prigi ochildi. "Reanimatsiya" 
qurilish temir yo‗l, Qirg‗iziston orqali Xitoy va Markaziy Osiyo bog‗lovchi, 
Toshkentdan Qoshgargacha bo‗lgan yo‗l bo‗ylab avtomobil yo‗lagi ishga tushirildi. 
Iroq va Eron portlariga kirish uchun Mozori Sharifdan Hirotga temir yo‗l liniyasini 
qurish bo‗yicha kelishuvga erishildi. 

---

117 
Shu nuqtai nazardan, 2018- yilning sentyabr oyida Toshkent shahrida bo‗lib 
o‗tgan "Markaziy Osiyo xalqaro transport koridorlari tizimida: strategik istiqbollar va 
amalga oshirilmagan imkoniyatlar" bobsidagi xalqaro konferensiya Markaziy Osiyo 
davlatlarini Janubiy, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yevropa mamlakatlari bozorlari bilan 
bog‗laydigan transport-logistika yo‗nalishlarini tashkil etishda hamkorlik bo‗yicha 
kompleks harakatlar dasturini ishlab chiqishga salmoqli hissa qo‗shdi.
Shu bilan birga, biz erishgan yutuqlar mamnuniyat uchun sabab emas. Chunki, 
biz faqat yo‗l boshida, hali ham ko‗p jamoaviy ish bor. Shu nuqtai nazardan, biz 
quyidagi asosiy nuqtalarga e‘tiboringizni qaratmoqchimiz. 
Birinchidan, savdo-iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish. Ushbu soha barcha 
Markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorligining asosiy yo‗nalishi bo‗lishi kerak. 
Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasida savdo ko‗lamini kengaytirish, uning 
tuzilishini optimallashtirish, o‗sish va savdo balansiga rioya qilish uchun yangi 
nuqtalarni topish juda muhimdir. Shuningdek, savdo-sotiqning yangi shakllarini, shu 
jumladan transchegaraviy elektron tijoratni va boshqa savdo faoliyatini rivojlantirish 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Shu bilan bir vaqtda, savdo faollashuvlariga qaramay, Intraday ko‗rsatkichida 
ba‘zan Markaziy Osiyo davlatlari ortda qolmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari 
o‗rtasidagi o‗zaro savdo 10 mamlakatlarining jami tovar aylanmasining 5 foizidan 
kam (Yevropa Ittifoqida 60%, APEC – 68% dan ortiq). 
Yuqori qo‗shimcha qiymatga ega bo‗lgan yuqori sifatli, raqobatbardosh va 
tashqi bozorlarda xaridorgir mahsulotlar ishlab chiqarish maqsadida sanoat 
kooperatsiyasi loyihalarini amalga oshirish, shuningdek, Markaziy razvedka 
boshqarmasi hududida yangi ishlab chiqarish zanjirlarini tashkil etishga har 
tomonlama ko‗maklashishimiz zarur. Shuningdek, erkin savdo rejimining to‗laqonli 
faoliyat yuritishini ta‘minlash va hududlar hamkorligini kengaytirish muhim 
ahamiyatga ega. 
Ikkinchidan, mintaqaning tranzit-logistika salohiyatini oshirish. Dengiz 
portlariga kirish imkoniga ega bo‗lmagan Markaziy Osiyo davlatlari uchun xalqaro 
yuk tashish sohasida hamkorlikni rivojlantirish, ularning sifatini oshirish va yetkazib 

---

118 
berish muddatini qisqartirish masalalarini kompleks hal etish muhim yechimga ega. 
Mintaqadagi tranzit tizimlarining zaif rivojlanishi, ularning past integratsiyasi xalqaro 
savdoga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi va tranzit yuk oqimlarini cheklaydi. MFI 
ma‘lumotlariga ko‗ra, transport xarajatlari eksport qiymatining 70-80 foiziga yetadi. 
Mintaqaning transport izolyatsiyasi bilan bog‗liq umumiy umumjahon YaIMning 
umumiy yo‗qotilishi 20% ga teng. 
Mavjud transport yo‗laklaridan samarali foydalanish va mavjud yo‗llarga 
asoslangan yangi transport yo‗laklarini yaratish, transport infratuzilmasini, yirik 
dengiz portlari va jahon bozorlariga kiradigan transport texnologiyalarini 
takomillashtirish eng muhim ustuvor vazifa bo‗lishi kerak. 
Shu ma‘noda, bugungi kunda chegaralardagi ma‘muriy tartib-taomillarni 
yanada soddalashtirish va unifikatsiya qilish, bojxona punktlarini zamonaviy nazorat 
uskunalari bilan jihozlash, shu jumladan, "yagona darcha" tizimini joriy etish, 
shuningdek, texnik, sanitariya va fitosanitariya kabi turli to‗siqlarni o‗zaro bartaraf 
etish, shuningdek, yuklarni tashish va tranzit qilish uchun imtiyozli "o‗tish" tariflarini 
shakllantirish bo‗yicha kelishilgan chora-tadbirlarni qabul qilish dolzarb vazifadir. 
Uchinchidan, qo‗shni Afg‗onistonda tinchlikka erishishga ko‗maklashish. 
Afg‗oniston hududida siyosiy beqarorlik omili mintaqaning iqtisodiy rivojlanishi 
uchun asosiy to‗siq bo‗lib xizmat qiladi. 
Afg‘onistonda siyosiy vaziyatni barqarorlashtirish uchun mamlakatning 
iqtisodiy tiklanishiga, mintaqaviy aloqalarga jalb qilinishiga yordam berish bu 
masalaning kaliti hisoblanadi.
O‗zbekiston Afg‗oniston bilan birgalikda transport, energetika, savdo va 
boshda bir nechta sohalarda bir qator muhim loyihalarni amalga oshirmoqa, 
jumladan, Surxandaryo viloyatidagi "Termez Cargo Centre" xalqaro logistika 
markazi (MLC) imkoniyatlaridan foydalangan holda, investitsiya loyihalarini 
birgalikda amalga oshirish uchun hamkorlik aloqalari olib borilmoqda. 
Masalan, joriy yilning may oyida bojxona terminali, mehmonxona, xizmat 
ko‗rsatish shoxobchalari, zarur hujjatlarni rasmiylashtirish uchun "bir oyna" rejimida 
tashkil etilgan "O‗zbekiston–Afg‗oniston" chegara savdo zonasi ochildi. 

---

119 
To‗rtinchidan, ekologiya va suvdan foydalanish sohasidagi muammolarni hal 
etish. Markaziy Osiyo har doim suv resurslariga bog‗liq bo‗lib, global isish va suv 
iste‘molining o‗sishi sharoitida bu muammo yanada kuchayadi. Ayni paytda 
mintaqadagi qishloq xo‗jaligi yerlarining 90% dan ortig‗i sun‘iy sug‗orishni talab 
qiladi. Qishloq xo‗jaligi sohasida ishlaydigan mintaqa aholisining taxminan 80% ni 
saqlab qolish to‗g‗ridan-to‗g‗ri suvdan foydalanishga bog‗liq. Jahon bankining 
prognozlariga ko‗ra, 2050 tomonidan mintaqada demografik o‗sish fonida 90 million 
kishi, suv tanqisligi 25-30% gacha bo‗lishi kutilmoqda. Shu bilan birga, 
sug‗oriladigan dehqonchilik uchun suvga bo‗lgan ehtiyoj 2020 tomonidan 30% ga 
oshishi mumkin. 
Tayanch so„zlar
: jahon texnik-iqtisodiy rivojlanishi, texnologik inqilob, 
molekulyar biologiya va genetik muhandislik, nanotexnologiya, sun‘iy aql tizimlari, 
global axborot tarmoqlari, biotexnologiya, innovatsion iqtisodiyot, yashil iqtisodiyot, 
Rio-de-Janeyro Deklaratsiyasi.