O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

8.3. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi va geoiqtisodiy modellar 
Globallashuv va liberallashtirish bilan bir qatorda, ular bilan yaqin aloqada 
yana bir zamonaviy tendensiya aniq belgilangan: jahon iqtisodiyotining 
hududiylashuvi. 
Bu, 
cheklangan 
miqyosda 
globallashuv, 
savdo-sotiqni 
liberallashtirish, kapital harakati va odamlarni tegishli integratsiya guruhining bir 
qismi sifatida tashkil etadigan birlashmalar tashkil etadigan bir guruh davlatlarni 
qamrab oladi. 
Ushbu tendensiyaning eng yaxshi namunasi G‗arbiy Yevropa mamlakatlari 
tarkibida Yevropa Ittifoqi tomonidan taqdim etilgan bo‗lib, 40 yildan ko‗proq vaqt 
davomida mavjud bo‗lib, 1999 yil 1- yanvar sanasida umumiy valyutaga-yevro tasis 
etildi. Umuman olganda, GATT / JST ma‘lumotlariga ko‗ra, 90-yillarning o‗rtalariga 
kelib, dunyoda 30 dan ortiq turli xil integratsiya guruhlari (imtiyozli savdo bitimlari, 
erkin savdo zonalari, bojxona uyushmalari, "umumiy bozorlar", iqtisodiy va valyuta 
uyushmalari) mavjud edi.
Mintaqaviylashtirish hududlararo iqtisodiy oqimlarning (savdo, to‗g‗ridan-
to‗g‗ri investitsiyalar) umumiy dinamikasiga nisbatan jadal o‗sishiga olib keladi. 
Jahon eksportining qariyb yarmi uchta asosiy mintaqada (G‗arbiy Yevropa, Shimoliy 
Amerika, Osiyo-tinch okeani) mintaqaviy savdo ulushiga to‗g‗ri keladi. G‗arbiy 
Yevropada mamlakatlarining umumiy eksportida mintaqaviy savdo (eksport) ulushi 
70% dan oshadi.
Huddi shu tendensiya sezilarli darajada va ko‗p hollarda mahalliy xususiy 
investitsiyalarning o‗sib borayotgan ulushi sifatida namoyon bo‗ladi. Bu huddi shu 
Yevropa Ittifoqi, shuningdek, Yaponiya va Janubiy-Sharqiy Osiyo misolida 
ko‗rinadi. 
Mintaqaviy 
guruhlar 
doirasidagi 
iqtisodiy 
munosabatlar, 
albatta, 
erkinlashtiriladi, bu yerda yagona iqtisodiy makon yaratiladi. Biroq, ushbu guruhga 

---

125 
(erkin savdo hududi, bojxona ittifoqi) a‘zo bo‗lmagan mamlakatlar, ular uchun tarif 
shartlari bir xil bo‗lsa ham, nisbatan yomon ahvolda. 
Mintaqaviy jarayonlar davlat suvereniteti haqida juda nozik va og‗riqli 
masalaga ta‘sir qiladi. Har bir integratsiya darajasi a‘zo davlatlarning hukumatlari 
bilan kelishmasdan qaror qabul qilish huquqiga ega bo‗lgan barcha mintaqaviy guruh 
yoki hatto yagona supranational organ foydasiga iqtisodchilarning siyosiy 
suverenitetini yo‗qotish degan ma‘noni anglatadi.
Ko‗rib turganimizdek, mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarining zamonaviy 
sharoitda o‗sishi ko‗pincha mintaqaviy iqtisodiy guruhga tegishli. G‗arbiy Yevropa 
integratsiyasi va boshqa muvaffaqiyatli rivojlanayotgan iqtisodiy guruhlarning 
tajribasi shuni ko‗rsatadiki, ushbu jarayonlarning asosi mikro darajada, muayyan 
kompaniyalar, banklar, moliya-sanoat guruhlari, ularning qo‗shma investitsiya 
loyihalari, aralash korxonalar tashkil etish va boshqalar o‗rtasidagi o‗zaro manfaatli 
hamkorlik shaklida shakllanadi. Bunday guruhlash qanchalik kuchli bo‗lsa, mamlakat 
aholisining ichki aloqalari va o‗zaro qiziqishi qanchalik kuchli bo‗lsa, o‗zaro savdo 
aylanmasi yanada muvaffaqiyatli rivojlanadi.