O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti

7-mavzu. Oqilonalik va ilmiy tаdqiqоt mеtоdоlоgiyasi uyg’unligi.
Insoniyat sivilizasiyasi azaldan oqilona sivilizasiya bo‘lib, unga borliqqa nisbatan oqilona yondashish, muammolarni echishning amaliy-pragmatik usullari. Aql, idrok, logos oqilonalikning aniq-ravshan ko‘rinib turuvchi tarkibiy elementlari. Hozirgi olimlar fan rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida mushohada yuritar ekanligi, u avvalo o‘zining oqilonaligi bilan ajralib turishini, dunyoni o‘zlashtirish oqilona usulining keng tarqalishi tarzida gavdalanishi. Fan oqilonalikning kognitiv-metodologik tizimi, oqilonalik tushunchasining hajmi noaniqligi va buni qanday tushunish kerak, degan navbatdagi savolni o‘rtaga tashlash. Bu savolga javob topish yo‘lidagi izlanishlarda murakkab ilmiy muammolarni sog‘lom fikr nuqtai nazaridan yoritishga da’vogar ta’riflar. SHu nuqtai nazardan oqilonalik – bu avvalo insonni dunyoga bog‘lashning muayyan usuli. Inson dunyo bilan tabiatga, Xudoga, hayotga muhabbat orqali bog‘lanishi.
Oqilonalikning mazmuni: 1) aqlda aks etgan tabiiy uyushqoqlik sohalariga; 2) dunyoni konseptual-diskursiv tushunish usullariga; 3) ilmiy tadqiqot va faoliyat normalari va metodlari majmuiga bog‘lanishi..


8-mavzu. Muammo va muammoli vaziyat ilmiy tadqiqotning boshlang’ich asosi. Ijod jarayonida ilmiy izlanishlarning ahamiyati.
Ilmiy muammoni qo‘yish – muammoni izlash, muammoni qo‘yish va rivojlantirish (kengaytirish) bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Muammoni izlash – ilmiy muammoni yuzaga kelishi ijtimoiy, iqtisodiy va texnik asoslar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ijtimoiy asosga ega bo‘lgan energetik muammo sifatida ekologik toza energiya ishlab chiqarish, muhitni ifloslantirmaydigan ichki yonuv dvigatelini yaratish bilan bog‘liq muammoni misol qilib olishimiz mumkin. Ayrim muammolar unchalik ravshan bo‘lmasada, shubhasiz bo‘lib, yirik ilmiy texnik muammolar sirasiga kiradi. Masalan, o‘ta yuqori o‘tkazuvchanlikka ega elektr energiyasini uzatish tarmog‘ini yaratish yoki bo‘lmasa quyosh energiyasidan elektr energiyasi olish samarasini oshirish va h.k.lar. Ushbu yirik ilmiy texnik muammolar tarkibiga ko‘plab mayda muammolar kirib ketadi. Amaldagi natijalar kutilgan ko‘rsatkichlardan keskin farq qilishi natijasida muammolar yuzaga kelishi ko‘p uchraydigan holdir. Masalan, nazariy va amaliy bilimlar asosida aniq va mukammal bajarilgan hisoblar bo‘yicha yaratilgan elektrotexnik qurilma yoki uskuna, ulardan muayyan bir sharoitda foydalanish davomida teztez ishdan chiqib turishi, qurilma yoki uskunani pasportida belgilangan energetik ko‘rsatkichlarni amaldagidan farq qilishi va h.k.lar. Elektrotexnik uskunalarning texnik ishonchliligini, ekspluatatsion samaradorligini o‘rganish bilan bog‘liq, zaruriyat elektrotexnik uskunalar va elektrotexnik qurilmalarning ekspluatatsion ishonchliligini oshirish muammosini yuzaga keltiradi. Ilmiy muammolarni izlash va shakllantirishda ularni yechish uchun o‘ylab qo‘yilgan tadqiqotlardan kutilayotgan natijalarni amaliyot ehtiyojlari (talablari) bilan o‘zaro munosabati quyidagi uchta prinsipga mos kelishi.