O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
 
 

---

38 
3.5. Turizm sektorida narx farqliligi 
 
Turistik korxonalarda to‘liqlik nisbatlarini oshirish va foyda olishni oshirish 
maqsadida, korxona ichida vaqt va joyga ko‘ra farqli narxlarni qo‘llay oladilar. 
Boshqa tomondan turizm bozoridagi iste’molchi guruhlarning ham farqli 
xususiyatlarga ega bo‘lishlari sababli, korxonalar ishlab chiqargan mahsulot va 
xizmatlarning tamoyilida o‘zgarish qilmasdan narxning farqlanishini yaratadilar. 
Narxning farqlanish turlari quyidagicha ifodalanadi; 
1. Xaridorning sotib olish kuchiga ko‘ra narxni farqlash. Xususan tunash 
korxonalarida xizmat sifatining bir xil bo‘lishiga qarshi, mehmonxonaning ko‘cha 
yoki bog‘chaga qaragan xonalari farqli narxlarda sotiladi. Bir xil lyuks 
mehmonxonada a‘la-karte restoran va self-servis restoran usuli qo‘llanilib turli 
budjetlarga tavsiya etiladi. Mehmonxona yoki dam olish maskanlarida turizm 
bozoridagi iste’molchilarning katta bir qismini jalb qilish uchun turli tunash va 
xizmat shakllari ishlab chiqarilib narx farqliligini qiladilar. Xaridor budjetiga mos 
ravishda turli narxlarni qo‘llaydilar. 
2. Muddatga ko‘ra narx farqliligi. Turistik korxonalarda eng ko‘p 
qo‘llaniladigan uslubdir, ba’zi mintaqalarda turizmning mavsumlik xususiyat 
ko‘rsatishidan vaqtga ko‘ra turli narxlar qo‘llaniladi. Mavsum oldi va mavsum 
oxirida 50% ga yaqin narxlarda pasaytirishlar qilinadi. Yarim mavsum, bayram va 
ta’tillar sababli turli narxlar qo‘llaniladi. Vaqtinchalik narx farqlashtirishdan 
maqsad, talabning yil davomida bir xil shaklda tarqalishi va mehmonxonalarning 
to‘liq nisbat davomida yuqori bo‘lishini ta’minlashdan iboratdir. Xaridorning 
yashash muddatiga ko‘ra ham narxlarda farqlanish, xaridorga shaxsiy imtiyozlar 
qilinadi. 
3. Xaridorlar soniga ko‘ra narxning farqlanishi. Turistik korxonalarga kelgan 
turistik guruh yoki xaridorlarga ko‘ra farqli narxnlar ham qo‘llaniladi. Xususan 
dam olish maskanlari katta miqdorda sayohat agentliklari orqali turistlar guruhi 
bilan ishlamoqda. Shu sababli, tashrif buyurgan turistlar soniga ko‘ra korxonalar 

---

39 
ma’lum miqdorda imtiyozli narxlar belgilashmoqda. Bu farqlanish korxonaning 
to‘liqlik miqdorining va foyda olishligining ko‘tarilishiga sabab bo‘lmoqda. 
Tunash korxonalarida yaratilgan bu narx farqlashlashtirish havo yo‘llari 
tashuvchiligida ham qo‘llanilmoqda. Guruh holida kelgan turistlar korxonada 
to‘liqlik miqdorini oshiradi, tavakkal (risk) qilishni kamaytiradi va o‘zgaruvchan 
tannarxlarda tasarruf yarata oladi. “Narx farqlanishiga o‘tishdan oldin” bozorning 
bo‘limlariga ajraladigan talab muvozanatiga ega bo‘lmaganiga qarash, agar bozor 
bo‘limlarga bo‘linsa bu bo‘limlarni bir biridan ajratadigan va bo‘limlar orasi 
bosqichlarni ta’sirlaydigan kerakli marketing uslublarni qo‘llash va farqli bo‘limlar 
uchun uyg‘un narxlar belgilash kerak. 
4.Turizmda narx siyosatiga ta’sir qiluvchi atrof muhit omillari. 
Narx siyosatiga har xil omillar turli xil shakllarda ta’sir etmoqda. Bular quyidagi 
shaklda guruhlarga ajratiladi. 
A. Korxona tashqarisidan ta’sir qiluvchi omillar. 
- iqtisodiy omillar; 
- rasmiy narxga aralashish; 
- narx nisbiyligi; 
- raqobat shakllari; 
- iste’molchi hulqlari (xatti-harakati); 
B. Korxonaning ichida ta’sir qiluvchi omillar: 
- mahsulotlarning narxi; 
- korxonaning maqsadi; 
- narx siyosati; 
- korxonaning tashkiliy tuzilishi. 
Bu omillar ichida 2 ta ahamiyatlisi bordir. Birinchisi bozorning turi,
ikkinchisi esa mahsulotning tannarx bahosi. Buning natijasida 2 shaklda narx 
siyosati yaratiladi. 
a) tannarx va foyda ustiga qo‘yilgan narx; 
b) bozorga ko‘ra (raqobat va talab diqqatga olinib) yaratilgan narx. 

---

40 
Narx joriy qilinar ekan, xususan bozorning tuzilishi juda yaxshi izlanilishi va 
o‘rganilishi kerakdir. Ya’ni talab va taklif narxlarning yaratilishida eng ahamiyatli 
omildir. Biror korxonaning mahsulotni hosil qilishi va uzoq muddatli narx 
siyosatiga, korxonaning ichida bo‘lgan muhit omillari ta’sir qilmoqda.