O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

-
 
savdo
-
sotiq logistikasi tizimlari, ular moddiy
-
texnika resurslarini sotib 
olish oqimlarini va qurilish ishlab chiqarish-texnologik komplektatsiyasini, 
shuningdek, moliyaviy, axborotlar va mehnat resurslari bilan birga boradigan 
oqimlarni tashkil qilish bilan shug’ullanadi; 
-
 
tadbirkorlik logistikasi (yoki ishlab chiqarish logistikasi) tizimlari, ular 
qurilish industriyasi korxonalari va qurilish firmalarida qurilish konstrkutsiyalari, 
buyumlari va boshqa materiallarni ishlab chiqarish jarayonidagi resurslar oqimini, 
loyiha-konstruktorlik, qurilish-montaj va ishga tushirish ishlarini tashkil qilish 
bilan shug’ullanadi; 
-
 
taqsimlash logistikasi tizimlari, ular iste’molchiga taqdim etiladigan tayyor 
qurilish mahsuloti, ishlar va xizmatlarning oqimlarini, shuningdek, bu oqimlar 
bilan birga boradigan moliyaviy, axborotlar va mehnat oqimlarini tashkil qilish 
bilan shug’ullandi; 
-
 
transport–omborxona logistikasi tizimlari, ular qurilish firmasida yuklar 
oqimini va omborxona ichki oqimlarini tashkil qilish bilan shug’ullanadi. 
Qurilish firmasi logistika tizimlari turkumlanishini boshqa belgilar bilan 
ham davom ettirish mumkin, masalan, investitsion jarayonlar bosqichi, qurilish 
mahsuloti hayotiy davri(tsikli) bosqichlari va shunga o’xshash oqimlar bilan 
davom ettirish mumkin. 
Agar iqtisodiy mustaqil sub’ektlar qanchalik ko’p sonda logistika zanjiriga 
kiritilsa, logistika tizimlarini shakllantirish jarayonlari shunchalik murakkab 
kechadi. Bu ma’noda makrologistik tizimlar mikrologistik tizimlarga nisbatan 
ancha murakkab ko’rinishga ega bo’ladi. Tashkiliy-iqtisodiy integratsiya xarakteri 
bo’yicha makrologistika tizimlari sub’ektlari vertikalь, gorizontalь va 
konglomerant tizimlarga ajratiladi. Logistik faoliyat uchta asos ostida birlashadi: 
moddiy resurslar birga boradigan hamma texnik vositalar va jihozlar jamlamasi 
bo’lgan texnika, tizimlardagi moddiy va nomoddiy oqimlar harakatlari haqidagi 

---

122 
statistik va dinamik axborotlar jamlamasi bo’lgan axborot, korxona va tarmoq 
iqtisodiyoti. 
Tizimdagi barcha moddiy va nomoddiy oqimlarni kompleks boshqarish 
logistika predmetini tashkil etadi. 
Logistika ishlab chiqarish sohasini qanday tarzda qamrab olgan bo’lsa, 
moddiy manfaatlar almashinuvi (moddiy-texnika ta’minoti va savdo-sotiq tizimi)ni 
ham xuddi shunday tarzda qamrab oladi. U ishlab chiqarish va marketing, moliya 
va iqtisodiy hisoblar hamda zarur bo’lgan axborotni qayta ishlashni boshqarishning 
yagona tizimi faoliyatini yaratishga va nazorat qilishga yo’naltiriladi. 
Moddiy resurslardan tugal holatda foydalanuvchi yirik sub’ektlardan biri 
sifatida qurilish kompleksi katta miqyosdagi manfaatdorlikni ko’zlagan holda bu 
resurslardan oqilona foydalanish orqali ularni qo’llashning samarador shakllarini 
yaratadi. 
Bu masalalar yechimini resurslarning barcha turlariga qo’llash mumkin va 
bunda bu yechim ularning har birida o’z spetsikasiga ega bo’ladi. 
Qurilish ishlarini bajarishda foydalaniladigan va konstruktsiyalarni montaj 
qilishga mo’ljallangan mashina va jihozlar uchun sotib olishning lizing shakli 
ancha qulaydir. 
Materiallar, qurilish konstruktsiyalari va detallari uchun ularni sotib olish 
bilan bog’liq bo’lgan mablag’larni minimillashtirish maqsadida materiallar oqimini 
ratsionizatsiyalashtirish birinchi darajali ahamiyat kasb etadi, bu esa o’z navbatida 
materiallar oqimini shakllantirish va ular harakatini boshqarishning samarador 
ilmiy quroli sifatida logistikani qo’llashning maqsadga muvofiqligi va zarurligini 
oldindan aniqlab beradi. 
Qurilish materiallari bozori va kapital qurilish tarmog’i hozirgi vaqtda 
O’zbekistonning xo’jalik–iqtisodiy kompleksi segmentlarini tashkil etadi, ularda 
logistik siyosatni ilgari surish uchun yetarlicha shart-sharoitlar yaratilgan. 
Hozirgi vaqtda qurilish materiallari bozorida boshqa ishlab chiqarish 
mahsulotlari bozorlariga qaraganda yuqori darajadagi raqobat kuzatilmoqda. 

---

123 
Qurilish materiallari sanoati va qurilish industriyasi korxonalari 
ishlatilmayotgan ishlab chiqarish quvvatlarining katta zahiralariga ega va ularning 
chetki ehtiyojlar yuqori talablarini qoniqtira olish nuqtai-nazaridan kelib chiqqan 
holda ko’pchiligi to’liq ishga tushirilsa ular xoridorlar bilan hamkorlik qilishga 
tayyor bo’ladi. 
Investitsion jarayonda materiallar oqimining katta qismi qurilish kompleksi 
ichida shakllanadi va ular ushbu kompleks bug’inlari va bo’limlari harakatlariga, 
ular tomonidan tanladigan ratsionalь yechimlar hamda ularning ketma-ket amalga 
oshirilishiga to’liq bog’liq bo’ladi. 
Qurilishdagi materiallar oqimi uning chegarasidan tashqarida boshlanadi va 
u asosiy jamg’armalarni yaratish (yangilash, ta’mirlash) jarayonida bu materiallar 
oqimidan foydalanish vaqtida yakunlanadi. Sanoatda esa materiallar oqimi berilgan 
ishlab chiqarishda tayyor mahsulotlar yaratish bilan yakunlanmaydi, balki uning 
harakati aylanma jamg’armalar elementi sifatida boshqa ishlab chiqarishga 
o’tkaziladi (transformalashtiriladi). SHuning uchun logistikani mehnat 
mahsulotlariga qo’llab bo’lmaydi. 
Qurilish tsikli jarayonida puxta ifodalangan bir jinsli bo’lmagan mahsulotga 
ega bo’lish bilan tsiklning har bir stadiyasida materiallar tarkibi o’zgaradi 
(poydevorlarni qurishda, devorlarni tiklashda, tom yopish ishlarini bajarishda, 
ichki pardozlash ishlarini amalga oshirishda, injenerlik kommunikatsiyalarini 
o’tkazishda va h.k.). SHunig uchun qurilish tsiklining har bir bosqichi uchun unga 
xos bo’lgan logistik yechimlar zarur bo’ladi. Agar sanoatda logistik yechim uchun 
mahsulot yo’naltiruvchi moment bo’lsa, qurilishda esa bu qurilish tsiklining 
bosqichi bo’ladi. 
Qurilishda materiallar oqimi ishlarni ishlab chiqarishni bir ob’ektdan 
boshqasiga ko’chirish bilan yoki bir vaqtning o’zida bir nechta ob’ektlarni 
tiklashda ishlab chiqarish kuchlarini va vositalarini taqsimlab tarqatish bilan 
o’zining yo’nalishini uzluksiz ravishda o’zgartiradi. Bundan kelib chiqadiki, 
ishlarnii shlab chiqaruvchi (prorab) aynan bir xil materiallardan foydalangan holda 

---

124 
turli logistik yechimlarni qo’llaydi, bu esa bir-biriga o’xshashgan bo’lgan bir 
qancha sharoitlarda ularning mos tushushini inkor etmaydi. 
Ratsional logistik yechimlarni tuzish, ya’ni materiallar oqimida ishtirok 
etuvchi xo’jaliklar faoliyati tarkibi va xarakterini aniqlash moddiy-texnika 
ta’minoti sohasida samarador yechimlarni qidirishning muhim tarkibiy qismini 
tashkil etadi. Aniq sharoitlarda logistik zanjirni unga savdo vositachilarini kiritgan 
holda uzaytirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Ayniqsa bu O’zbekistonda aynan 
qurilishda keng rivojlangan kichik biznesni moddiy-texnika jihatdan ta’minlash 
jarayoniga ko’proq tegishlidir. 
Ishlab chiqarish–texnologik komplektatsiya bo’limlari logistik zanjirning 
oraliq bo’g’ini sifatida qurilish uchun juda xosdir. 
Xulosa sifatida quyidagilarni alohida ta’kidlash juda muhimdir. 
Hozirgi sharoitida qurilish majmuasidagi o’zaro munosabatlar xarakteri va 
uning moddiy ta’minoti sohasida ham tub o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Qurilish 
majmuasi tomonidan qurilish materiallariga bo’lgan talab va ehtiyojlarning holati 
va yetkazuvchilarning narx siyosati qurilish materiallari bozori kon’yukturasining 
asosiy omillariga aylandi. Bozor turidagi iqtisodiy sharoitlarda yetkazuvchilar 
uchun mahsulotlar sotilishini tashkil etish, istemolchilar uchun esa ularni minimal 
narxlarda xarid qilish bosh muammoga aylandi. 
Qurilish majmuasi (materiallar resurslarini tugallangan holatda iste’mol 
qiladigan yirik sub’ektlar) oldida materiallar resurslarini xarid qilishning 
samarador shakllarini tanlash va ulardan oqilona foydalanish vazifasi turadi. Bu 
vazifalarni hal etishda mashinalar va jihozlar bo’yicha lizingni rivojlantirish, 
materiallar va qurilish konstruktsiyalari bo’yicha esa materiallar oqimini samarali 
tashkil etish katta ahamiyat kasb etadi, buni muvaffaqiyatli amalga oshirish esa o’z 
navbatida moddiy ta’minot logistik metodlarini amaliyotga qo’llash bilan 
bog’liqdir.