O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
10.4-rasm. Boshqaruvning umumiy usullari tasniflanishi 
Qurilish ishlab chiqarishi faoliyatida quyidagi boshqaruv usullari qo
’
llaniladi: 
1.
 
Qurilish ishlab chiqarishini boshqarishning iqtisodiy usullari. 
Hozirgi sharoitda iqtisodiy usullar asosiy o
’
rinni egallaydi. 
Qarorni bajarish 
texnologiyasi bo’yicha 
(iqtisodiy-siyosiy, 
statistik, jadvallar, 
usullar
Boshqariladigan 
ob’yektga ta’siri 
boʻyicha 
(moddiy va
ma’naviy ragʻbat) 
Qaror qabul qilish 
tavsifi bo’yicha
(yagonalik, kollegial, 
jamoaviy va
kommunikativ) 
Qarorni qabul qilish 
shakli bo’yicha
(buyruq, farmoyishlar, 
yo
ʻ
riqnomalar, 
tavsiyanoma, qoida 
me’yori)
Sub’yektiv va 
ob’yektiv 
munosabatlar tavsifi 
bo
ʻ
yicha 
(boshqaruvchi va
boshqariladigan
tizimlarning o
ʻ
zaro 
aloqasi) 
Qarorning amalda bo
ʻ
lish muddati
bo
ʻ
yicha
(uzoq va
qisqa muddatli
)
Qabul qilinadigan qarorning 
mazmuni bo
ʻ
yicha 
(siyosiy, 
ijtimoiy, tashkiliy, idora 
qilinadigan, iqtisodiy)
Boshqaruv 
usullarining 
tasniflanishi 

---

148 
I
2
I
3
I
4 
I
1
Qurilish ishlab chiqarishini boshqaruvning iqtisodiy usuli ob’yektiv iqtisodiy
qonunlarga asoslanadi, ya’ni qurilish tashkilotlarining yuqori natijalarga 
erishishida alohida xodimlar hamda jamoa mehnati iqtisodiy jihatdan 
rag
’
batlantiriladi. 
2.
 
Qurilish ishlab chiqarishini boshqarishning tashkiliy usullari. 
Qurilish 
ishlab 
chiqarishni 
boshqarish 
samaradorligini 
oshirishda 
boshqaruvning tashkiliy usullari alohida ro’l o
’
ynaydi. 
Boshqaruv ob’yektiga tashkiliy ta’sir ko
’
rsatish qaror, farmoyish, ko
’
rsatma, 
yo
’
riqanoma, qoida va nizomlar orqali bo
’
ladi. 
3.
 
Qurilish ishlab chiqarishini boshqarishning ijtimoiy-ruhiy usullari.
Qurilish ishlab chiqarishida rahbarlar birinchi navbatda e’tiborni odamlar, 
shaxslararo, shuningdek ishchi xodimlar o’rtasidagi munosabatlarni yo
’
lga 
qo
’
yishga qaratadilar. Shu boisdan boshqaruv jarayonida ijtimoiy va ruhiy usullar 
quyidagilarga asoslanadi: 
-ishlab chiqarish jamoasi va ularning ruhiy holatinini o
’
rganish; 
-ijtimoiy jarayonlarni o
’
rganish. 
Boshqaruvning tashkiliy tuzilmalari turlarini quyidagilardan iborat.
1.
 
Boshqaruvning chiziqli 
tuzilmasi.
Chiziqli tuzilmada boshqaruv 
tizimining tarkibiy qismlariga bo'linishi ishlab chiqarish konsentratsiyasi darajasi, 
texnologik xususiyatlar va boshqalarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 
Bunday tuzilmada yakka rahbarga bo’ysinish printsipiga rioya qilinadi, ya’ni 
barcha xodimlar faqat bitta rahbar buyrug’i va farmoyishini bajaradilar(10.5-rasm). 
 
L
1
L
2 
 
 
10.5-rasm. Boshqaruvning chiziqli 10.6- rasm. Boshqaruvning funksional
tuzilmasi tuzilmasi 
R 
F
1
F
2
I
1
I
2
F
3
I
4
I
3
R 

---

149