O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
ishlarini bajarish grafigi hujjatlar aylanishi grafigi bilan uning davomi va mantiqan tugallanishi sifatida chambarchas bog‘liqdir. Agar hujjatlar aylanishi grafigida hujjatlarning ularni tuzishdan to foydalanilishigacha bo‘lgan harakati qayd etilsa, hisob ishlarini bajarish grafigida buxgalteriyada kelib tushgan va ishlov berilgan dastlabki hujjatlar asosida bajariladigan hisob ishlarnning ro‘yxati ko‘rsatiladi. Bunday grafik o‘z hisob apparatiga ega bo‘lgan har bir tarkibiy bo‘linmalarda alohida tuzilishi mumkin, so‘ngra umuman xo‘jalik bo‘yicha yoki xo‘jalikdagi barcha hisob ishlari markaziy buxgalteriyaga to‘plangan bo‘lsa, u 195 holda faqat xo‘jalik bo‘yicha tuzilishi mumkin. Hisob ishlarini bajarish grafigida: tegishli hisob registrlarining (jurnal- orderlar, yordamchi vedomostlar, ishlab chiqarish hisobotlari va shunga o‘xshashlar) nomi va nomeri, ularning har biriga asoslanib tuziladigan hujjatlar bajarish muddatlari va ularni kim tuzishi ko‘rsatiladi. Hisob ishlarini bajarish grafigi shunday tuzilishi kerakki, bunda hisob apparati butun oy mobaynida bir tekis yuklama (ish) bilan ta’minlanishi kerak. Bu buxgalteriya hisobini ratsional tashkil etishning muhim shartidir. Hisob ishlarini bajarish grafigi hujjatlar aylanishi grafigi bilan muvofiqlashtirilgan bo‘lishi kerak. Bu demak, hujjatlar aylanishi grafigidagi tegishli holatlar bo‘yicha yakuniy bosqichlar hisob ishlarini bajarish grafigidagi xuddi shu holatlarning boshlang‘ich bosqichlari bilan muvofiq kelishi kerak. Masalan, kassa hujjatlari bo‘yicha hujjatlar aylanishi rejasi kassirning hisobotini tuzish bilan uni bajaruvchi va bajarishning aniq muddatlari ko‘rsatilgan holda tugallanadi. Hisob ishlarini bajarish grafigida kassirning hisoboti 1- jurnal-orderni tuzish uchun dastlabki material bo‘lib xizmat qiladi. Tegishli ravishda ana shu turdagi ishlar bo‘yicha ularni bajarish muddatlarining muvofiqligi ta’minlanishi kerak. Buxgalteriyada vazifalarni taqsimlash ham hisob ishlarini bajarish rejasi bilan bog‘liq. Yuqorida qayd etilgandek hisob ishlarini bajarish rejasi hisob apparatining oy davomida bir tekisda ish bilan ta’minlanishini ko‘zda tutishi kerak. Buxgalteriyadagi xizmat vazifalarini taqsimlash ham birinchi navbatda ana shundan kelib chiqib hal etiladi. O‘z-o‘zidan ma’lumki, bunda boshqa omillar ham: u yoki bu ishning muhimligi, bajaruvchilarning malakasi, hisob jarayonining tashkiliy tuzilmasi va boshqalar hisobga olinadi. Xizmat vazifalarini taqsimlashda eng mas’uliyatli va murakkab ishlar ko‘proq malakali xodimlar tomonidan bajarilishi lozimligidan kelib chiqiladi. Masalan, bosh buxgalter yoki bosh buxgalter o‘rinbosari odatda kassa va bank hujjatlariga ishlov berish va ularni registrlarga yozish ishlarini bajaradilar. 196 Buxgalteriyaning malakali xodimi (odatda bosh buxgalter o‘rinbosari) ishlab chiqarishga, ayniqsa chorvachilikka qilinadigan xarajatlarning hisobini amalga oshiradi. Tajribali xodim moliya hisobini olib borishi kerak. Vazifalar taqsimoti shunday yo‘lga qo‘yilishi kerakki, bunda xodimlarning o‘zaro almashtirilishi (bir- birining o‘rnini bosishi) ta’minlanishi kerak. Buxgalteriya hisobini yuritish shartnoma asosida markazlashtirilgan buxgalteriya, mustaqil ixtisoslashtirilgan tashkilot yoki tegishli oliy yoki o‘rta- maxsus ma’lumotga ega professional buxgalter tomonidan ham yuritilishi mumkin. Hisob jarayonini to‘liq markazlashtirish shundan iboratki, bunda butun hisob jarayoni markaziy buxgalteriyaga to‘plangan bo‘ladi. Xo‘jalik bo‘linmalarida faqat dastlabki hisob amalga oshiriladi. To‘ldirilgan dastlabki hujjatlar markaziy buxgalteriyaga kelib tushadi. Bu yerda ular tekshiriladi, ishlanadi, solishtiriladi va hisob registrlaridagi barcha yozuvlar amalga oshiriladi. Biroq keyingi yillarda, ayniqsa hisobning kompyuterlashtirilishi va boshqaruvning bo‘linma tuzilmasi qo‘llanilishi bilan hisob jarayonini bunday tashkil etish tobora keng tarqalib bormoqda. Qishloq xo‘jalik korxonalarida hisob jarayonini to‘liq markazlashtirmaslik nisbatan kam qo‘llaniladi. U shundan iboratki, xo‘jalikning har bir bo‘linmasida hisob ishlarining to‘liq davri: dastlabki hujjatlarni to‘ldirishdan boshlab barcha hisob registrlarini rasmiylashtirish va balans tuzishgacha bo‘lgan ishlar yuritiladi. Xo‘jalikning markaziy buxgalteriyasida bunday holda faqat umumxo‘jalik bo‘yicha yig‘ma hisob yuritiladi. Qisman markazlashtirilmaganlik eng keng tarqalgan hisoblanadi. Bunday holda xo‘jalik bo‘linmalarida xo‘jalik muomalalarini hujjat bilan rasmiylashtirish, shuningdek, hujjatlarni va ishlab chiqarish hisobotlarini tuzishgacha guruhlashtirish va yig‘ish ishlari yuritiladi. Bu erda, odatda ish haqi (mehnatga haq to‘lash) hisoblab yoziladi va to‘lov vedomostlari tuziladi. Bajarilgan muomalalarni hisobi registrlarda aks ettirish bo‘linmalardan beriladigan ishlab chiqarish hisobotlarini moddiy hisobotlar va boshqa yig‘ma hujjatlar asosida xo‘jalikning 197 markaziy buxgalteriyasida amalga oshiriladi. Hisob jarayonining bunday tashkiliy tuzilmasi fermer xo‘jaliklari uchun xarakterli bo‘lgan. So‘nggi yillarda u agrofirmalarda ancha ko‘p qo‘llanila boshladi. Biroq yuqorida ta’kidlanganidek, hisobni kompyuterlashtirish joriy etilishi bilan, shuningdek ishlab chiqarishni boshqarishning bo‘linma tuzilmasi joriy etilishi bilan hisob jarayonini tashkil etishning markazlashtirilgan tamoyiliga asoslangan turi tobora ko‘p qo‘llanilmoqda. Hisob jarayonining hisob ishlarini to‘liq markazlashtirishga asoslangan tashkiliy tuzilmasida markaziy buxgalteriyada xizmat vazifalarni taqsimlash shunday tashkil etiladiki, bunda xodimlar ayrim muomalalar: hujjatlarni qabul qilish, hujjatlarni ishlash, hujjatlar ma’lumotini, hisob registrlariga yozish va hokazolar bo‘yicha ixtisoslashadilar. Bunda har bir xodim bir necha xil o‘zaro bog‘liq schyotlar bo‘yicha ayrim operatsiyalarni bajarishi mumkin. Masalan, ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar hisobi bo‘yicha bitta xodim dastlabki hujjatlarni qabul qilishi va ular bilan ishlashi mumkin, boshqasi - undagi ma’lumotlar bilan ishlashi va ishlab chiqarish hisobotlarini tuzishi mumkin, uchinchisi - hisob registrlariga yozib borishi ishlab chiqarishga qilingan xarajatlarni hisobga olish vedomosti va daftarlari hamda tegishli jurnal-orderlarda aks ettira borishi mumkin. Boshqa variantda esa har bir xodimga balans schyoti bo‘yicha hisob ishlarining barcha kompleksi biriktirib qo‘yiladi. Masalan, tegishli balans schyoti bo‘yicha ishlab chiqarishga qilingan xarajatlarni hisobga olish bo‘yicha bitta xodim hujjatlarni qabul qiladi, ular bilan ishlaydi, dehqonchilik bo‘yicha qilingan xarajatlarni hisobga olish bo‘yicha registrlarga tegishli yozuvlarni yozadi, boshqa xodim chorvachilik bo‘yicha hisob ishlari kompleksini, uchinchisi sanoat, yordamchi va boshqa ishlab chiqarishlar bo‘yicha hisob ishlarini yuritadi. Ko‘rsatib o‘tilgan variantlarning har biri xo‘jalikdagi aniq sharoit va hisob xodimlarining malakasiga qarab qo‘llanilishi mumkin. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|