O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

potentsiometrik, kumir (kontaktli), 
tenzometrik
kabi datchiklar (fotorezistiv, termorezistiv) kiradi. Bunday turdagi 
datchiklarning ish printsipi nazorat kilinayotgan kattalikning ta’sirida uning aktiv 
karshiligi uzgarilishiga asoslangan bo‘ladi. 
•
Mexanik o‘zgartirgichlar mexanik kirish ko‘rsatkichlarni (bosim, kuch, tezlik, 
sarf va x.k.) mexanik chiqish ko‘rsatkichlarga (aylanish chastotasi, bosim va x.k.) 
o‘zgartirib berish bilan xarakterlanadi. Bunday o‘zgartirgichlarning sezgirlik elementi 
sifatida elastik elementlar (membrana, prujina, balka kabilar) poplavoklar, krыlchatkalar 
va drosselli qurilmalar ishlatiladi.
Elektromexanik birlamchi o‘zgartirgichlar (yoki elektrik datchiklar) kirish 
mexanik ko‘rsatkichlarni (bosim, kuch, sarf kabilar) chiqish elektrik ko‘rsatkichlarga 
(kuchlanish, tok, karshilik, induktivlik va kabilar) uzgartirib berish uchun xizmat kiladi. 
Elektromexanik uzgartirgichlar parametrik va generator uzgartirgichlarga (yeki 
datchiklarga) bo‘linadi. 

---

Parametrik datchiklarda chikish kursatkichini elektr zanjir kattaliklari (karshilik, 
induktivlik, uzaro induktivlik, elektr sigimi va kabilar) tashkil topadi. Bunday turdagi 
datchiklarda elektr toki va kuchlanishi sifatida chikish signalini olish uchun ularni maxsus 
elektr sxemalariga (kuprikli, differentsialli) ulash xamda alloxida energiya manbasiga ega 
bo‘lishi kerak.
•
Generator datchiklarida bevosita sezgir elementda kirish signali 
x
chikish 
signali 
u
uzgartiriladi. Ushbu uzgartirish kirish signali energiyasi xisobiga bo‘ladi va 
chikish signali EYuK kurinishida xosil bo‘ladi. Generator datchiklari juda oddiy bo‘ladi, 
chunki ular kushimcha energiya manbaisiz ulanadi. 

---

Aniklik darajasi buyicha datchiklar 0,24; 0,4, 0,6; 1; 1,5; 2,5; 4 aniklik sinflariga 
muvofik bo‘lishlari lozim. Ish printsipi buyicha elektrik datchiklar rezistivli, 
elektromagnitli, sigimli va taxometrik (generatorli) kurinishlarga ega bo‘ladi 
Rezistiv datchiklar chizik va burchak xarakatlarni kuch va momentlar, tebranish va 
vibratsiyalar, xarakat va yoruglik kabi noelektrik kattaliklarni nazorat kilish va ulchash 
jarayonlarida kullaniladi 

---