O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami toshkent 2003

Asosiy adabiyotlar: 
1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,15,16,17.

Qo’shimcha adabiyotlar: 
1,2,3,4,5,7,9,10.
158 

10-MAVZU. INSTITUTSIONALIZM. 

Reja: 
1. Institutsionalizmning umumiy tavsifi. T.Veblen institutsionalizm asoschisi.
2. J.K.Gelbreytning “Yangi industral jamiyat kontseptsiyasi”.
3. Institutsionalizmning asosiy muammosi va masalalari. “Klivergentsiya
kontseptsiyasi”. “Xalq kapitalizmi”, “Industrial jamiyatdan keyingi jamiyat”,
“Iqtisodiy o’sish bosqichlari”.


Muammoli savollar: 
Anti monopol chora-tadbirlarni qo’llanishiga nima sabab bo’ladig’ Anti
monopol tadbirlarga nimalar kiradig’
“
Bekorchilar sinfi” vakillari deb nimalarni
aytish mumking’

Institutsionalizm ta’limotini ilgari suruvchilar qanday vosita va

dastaklarga asoslanadilarg’

“Yangi industrial jamiyat kontseptsiyasi”ning mohiyati

nimadag’

Qanday nazariya kapitalizm va sotsializm afzalliklariga asoslanadig’

1. Institutsionalizmning umumiy tavsifi. T.Veblen institutsionalizm 
asoschisi. 

XIX asrning oxiri XX asrning boshida yuzaga kelgan konkret-tarixiy sharoit

ta’sirida AQSh sotsial-iqtisodiy jihatdan dunyoda eng rivojlangan mamlakatga
aylandi. Aynan Amerikada birinchi bo’lib erkin raqobatga asoslangan iqtisodiyotning
monopolistik iqtisodiyotga o’tishi bilan bog’liq bo’lgan muammolar ancha keskin
shaklda namoyon bo’la boshladi. Bu AQShda ilk bor antimonopol chora-
tadbirlarning ishlab chiqilishiga, ularning XIX asrning oxirida mamlakatda
qo’llanishilshiga asosiy sabablardan biri bo’ldi. Keyinchalik dunyodagi barcha
rivojlangan mamlakatlar bunday chora-tadbirlardan keng qo’llana boshladi.
XX asrning boshida AQSh iqtisodchi-olimlari iqtisodiyotda kuchayib
borayotgan monopolistik tendentsiyalarni tahlil qilgach va o’z mamlakatining
«antitrest» siyosatiga ta’sir ko’rsatgach, iqtisoiyot ustidan sotsial nazorat qilish
kontseptsiyasiga asos soldi. Ularning nazariyasi hozirgi kunda iqtisodiy fanda sotsial
institutsional yoki oddiy qilib aytganda institutsionalizm deb ataluvchi yangi
yo’nalishni boshlab berdi
«Institutsionalizm» atamasi asosida «institut» tushunchasi yotadi, u
institutsionalistlar tomonidan iqtisodiyotda va undan tashqaridagi rivojlanishda
asosiy kuch sifatida ko’riladi. Institutsionalizm tarafdorlari «institut»larga xar hil
kategoriya va tushunchalarni (masalan, davlat, oila, tadbirkorlik, monopoliyalar,
xususiy mulkchilik, kasaba uyushmalari, din, ahloq va shu kabilar), mamlakatdagi
an’ana, urf-odat, etika, huquqiy qoidalar, ijtimoiy psixologiya va asosiysi -
iqtisodiyot evolyutsiyasini kiritadilar.
159 

Institutsionalizm – bu ma’lum ma’noda iqtisodiy nazariyadagi yangi klassik

yo’nalishga muqobildir. Agar yangi klassiklar A.Smitning bozor xo’jaligi
mexanizimining takomilashganligi va iqtisodiyotning o’zini-o’zi tartiblashi
to’g’risidagi tezisiga va «sof iqtisodiy fan» ga amal qilsalar, institutsionalistlar esa
moddiy omillar bilan birga iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi deb ruxiy,
ma’naviy, huquqiy va boshq omillarni hisoblaydilar. Boshqacha aytganda,
institutsionalizm o’zi tahlil qiladigan predmet sifatida sotsial-iqtisodiy
rivojlanishning ham iqtisodiy, ham noiqtisodiy muammolarni ilgari surdi. Bunda
tadqiqot ob’ekti institutlar-birlamchi yoki ikkilamchi turlarga ajratilmaydi va bir-
birlariga qarshi qo’yilmaydi.