O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim-fayllar.org
A.Tyurgoning iqtisodiy ta’limoti.
F.Kenening g’oyalari Ann Rober Jak Tyurgo (1727-1781yy.) tomonidan
davom ettirildi va rivojlantirildi. A.Tyurgo Parijda dvoryanlar oilasida tug’ildi.
Oilaviy an’anaga ko’ra u diniy ta’lim olishga majbur bo’ldi. Lekin Sarbonnaning
Teologiya (diniy) fakultetini tugatgach, bu sohada ishlashdan bosh tortdi. 1751 yildan
Parij parlamentining chinovnigi, 1761-74 yillarda Limojda (Limuzen provintsiya -
viloyat markazi) intendant (gubernator), lavozimida ishladi. Bu uzoq viloyatda
markaziy hokimiyat vakili sifatida u xo’jalik ishlarini, jumladan soliq olish tizimini
nazorat qilib turdi. Aynan Limojda yashab turgan davrda A.Tyurgo o’zining
«Boylikning yaratilishi va taqsimlanishi to’g’risida mulohazalar» (1766) nomli asosiy
iqtisodiy asarini, tugallanmasdan qolgan «Qimmat va pul» (1769) kitobini va boshqa
asarlarni g’zdi. Ulardagi fikrlar, umuman fiziokratik qarashlarga hamda bozor
iqtisodiy munosabatlari tamoyillariga, eng avvalo, erkin raqobat va erkin savdo
tamoyillariga asoslangan.
1774 yili qirol Lyudovik XVI A.Tyurgoni moliya bosh nazoratchisi lavozimiga
(moliya vaziri lavozimi bilan bir xil) tayinladi. Bu lavozimda ikki yilga yaqin
ishlagan A.Tyurgo, davlat xarajatlarini kamaytirishga erisha olmagan bo’lsada, lekin
mamlakat iqtisodig’tini har tomonlama erkinlashtirish uchun imkoniyat yaratib
beruvchi bir qator farmon va qonun loyihalarini amalga oshirishga muvaffaq bo’ldi.
Ammo uning har bir islohotga oid yangiliklari parlamentda o’zining monopol
mavqeini saqlab qolishga intilgan chinovniklar tomonidan qattiq qarshilikka duch
keldi. Shuning uchun islohotlari ko’p vaqt amal qilmadi. 1776 yili A.Tyurgo iste’foga
chiqqach, ular bekor qilindi.
A.Tyurgo vazir sifatida amalga oshirgan asosiy islohotlar: mamlakat
ichkarisida don va uning erkin savdosining tashkil etilishi; qirollikka erkin don olib
kelish va undan boj to’lovlarisiz erkin don olib chiqish; natural er majburiyatining
pulli er solig’i (o’lpon) bilan almashtirilishi; sanoat sohasida tadbirkorlikning
rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi xunarmandchilik tsexlari va gildiyalarining (yirik
savdogarlar va xunarmandlar birlashmasi) bekor qilinishi va boshqalar hisoblanadi.
