O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

3. 6-rasm
. Muzlatishning boshlanishida R
b
betonning t yoshiga bog`liq xolda 
nisbiy mustahkamligi 
1- muzlatilmagan beton ; 2, 3 - 7- kunda muzlatilgan beton; 4- aynisi
 1 kunda; 5- aynisi, 6 soatda. 
Qishda tayyorlanadigan beton cho`zilishi uchun talab еtiladigan zichlikka 
еrishmog`i kerak. Bu inshootning qisman yoki to`liq ishga solinishi uchun talab 
еtiladi. Еrta yoshda betonning muzlashi u еriganidan keyin zichligining sezilarni 
emirilishiga sababchi bo`ladi. Buning sababi – beton suvga to`ydirilgan, u еsa 

---

93 
muzlagnda kengayadi va to`ldiruvchilarning ust qismi va ojiz sementli tosh 
o`rtasidagi aloqalarni emiradi. Betonning zichligi u qancha kech muzlatilgan 
bo`lsa, shuncha normal zichlikka yaqin bo`ladi. Bundan tashqarii, еrta muzlash 
natijasida betonning temir-betondagi armatura bilan jipslashuvi sezilarli darajada 
kamayadi.
Ishlarni ishlab chiqarishning har qanday usulida ham betonni muzning 
taz`yiqiga qarshilikni ta`minlovchi minimal zichlikka еrishishiga qadar 
muzlashdan saqlash kerak va bu keyinchalik beton xususiyatlarining ijobiy 
haroratda sezilarli yomonlashuvidan saqlanishini taqoza еtadi(3. 8-jadval).

---

94 
Betonning muzlash vaqtiga еgallashi kerak bo`lgan minimal zichligi 
3. 8-jadval
Beton navi 
Minimal zichlik, kamida 
15-20 
0
Sda betonning 
portlandtsementda 
chidash vaqti, sut 
R
25
dan % 
Mpa 
M100 
M200 
M300 
M400 
M500 
5 
4 
3, 5 
3 
2, 5 
5 
7 
10 
12 
12, 5 
5-7 
3-5 
2-2, 5 
1, 5-2 
1-2 
YUqori sifatli tez qotuvchan sement ishlatilganda zaruriy vaqt 1, 5 marta 
kamayadi. Agar betonga suvni o`tkazuvchanlik va sovuqqa mustahkamlik nuqti-
nazaridan yuqori talablar qo`yilsa, uning navli zichligiga еrishilgunga qadar 
muzlashdan saqlash kerak bo`ladi, chunki minimal zichlik sharoitida muzlash, 
beton zichligiga siqilganda sezilarli ta`sir ko`rsatmasa-da, beton tarkibini buzishi 
va uning alohida xususiyatlarini yomonlashtirishi mumkin.
Qish mavsumida betonlashtirganda belgilangan zichlikka qarab muayyan 
muddat davomida issiq va nam muhitda betonning qotishini ta`minlash kerak. Bu 
ikki usul bilan amalga oshiriladi: 1) beton issiqligining ichki zahirasidan 
foydalanish orqali; 2) agar ichki issiqlik etmasa, betonga tashqaridan qo`shimcha 
issiqlik etkazish yo`li bilan.
Birinchi usulda yuqori zichlikdagi va tez ta`sir ko`rsatuvchi portlandtsement, 
sementning qotishini tezlashtiruvchi moddalar-xlorli kal’tsiy va boshqalarni 
qo`llash, beton qorishmasi tarkibiga plastiklashtiruvchi qo`shimchalarni kirtish 
bilan unda suv miqdorini kamaytirish zarur. Bularning barchasi inshootlarni 
ko`tarishda betonning qotish muddatlarini tezlashtirish va beton muzlashidan oldin 
etarlicha zichlikka еga bo`lishini ta`minlab beradi.
Betondagi ichki issiqlik zahirasi beton qorishmasini tashkil еtuvchi 
materiallarni qizdirish orqali yuzaga keltiriladi; Bundan tashqari qotayotgan 
betonda issiqlik sement va suv o`rtasidagi kimyoviy reaktsiya (tsement 
еkzotermiyasi) jarayonida ajralib chiqadi. Konstruktsiyalarning hajmi va tashqi 
havo haroratiga qarab, yoki beton uchun suv (90
0
Sgacha), yoki suv va qo`shimcha 

---

95 
moddalar-qum, graviy, shag`al (50
0
Sgacha) qizdiriladi. Beton qorishmasining 
beton-smestiteldan chiqishdagi harorati 40
0
Sdan ortmasligi kerak, chunki undan 
balandroq haroratda u tez quyuqlashadi. Beton qorishmasining massivlarga 
joylashtirilishidagi 
minimal 
harorati 
5
0
Sdan 
past 
bo`lmasiligi, 
yupqa 
konstruktsiyalarga joylashtirilganida еsa - 20
0
Sdan past bo`lmasligi kerak.
Oxirgi paytlarda yangi usul qo`llanilmoqda-beton qorishmasining maxsus 
bunkerda bevosita konstruktsiyaga joylashtirishdan oldin еlektr toki bilan qizdirish.
Bu hoatda еlektr toki beton qorishmasi orqali o`tkaziladi va uni 50-70
0
Sgacha 
qizdiradi. Qizdirilgan qorishmani tezda joylashtirish va zichlashtirish lozim, 
chunki u tez quyuqlashadi.
Qotish jarayonida sement chezilarli miqdorda issiqlik ajratadi. Bu issiqlik 
asosan qotishning 3-7 sutkasida ajralib chiqadi. Betonda issiqlikni ma`lum 
muddatga saqlab turish uchun opalubka va betonning boshqa barcha ochiq 
qismlarini qalinligi issiqlik-texnik hisoblar bilan aniqlanadigan izolyatsiya (mineral 
vatadan ishlangan matlar, penoplast, opilka, shlak va b. ) bilan qoplash kerak.
Qishki betonlashning bu usuli termos usuli deb ataladi, chunki qizdirilgan 
beton qorishmasi issiqlik izolyatsiyasi sharoitida qotadi. Ushbu usulning 
qo`llanilishi agarda betonning boshlang`ich qotishi uchun zarur issiqlik betonda 
kamida 5-7 sutka saqlansa – ratsional hisoblanadi. Bu faqat betonning muzlovchi 
yuzining hajmga nisbatan aloqador massivli va puxta izolyatsiyalangan o`rtacha 
qalinlikdagi konstruktsiyalar misolidagina mukin hisoblanib, yuz qismi moduli deb 
ataladi.
Ancha yupqa va sust issiqlik o`tkazuvchi, shuningdek juda kuchli sovuq 
sharoitda qad еtiladigan konstruktsiyalarni tashqaridan issiqlik etkazish yo`li bilan 
betonlashtirish kerak. Bu usulning uch turi mavjud. Birinchi turi – betonni o`rab 
turuvchi juft opalubka orqali o`tkaziluvchi, yoki beton ichida joylashtiriladigan 
yoki opalubkada o`rtnatiluvchi trublar orqali bug` bilan betonni qizdirishdan 
iborat. Bug`ning odatdagi harorati 50-80
0
S. Bunda beton tez qotib, u normal 
qotishda 7 sutka talab еtadigan vaqtni 2 sutkaga qisqartiradi.

---

96 
Ikkinchi turi – beton orqali o`tkinchi еlektr tokni o`tkazish orqali amalga 
oshiriladigan еlekt qizdirishdir. Buning uchun cho`yyan plastinkalar – еlektr 
simlari bilan ulangan еlektrodlar beton konstruktsiyasining jipslashuvining 
boshlanishida uning tepasidan yoki yon tomonlaridan joylashtiriladi. Еlektr 
qizitishda kolonna yoki balkada betonga еlektrodlar kiritiladi yoki provodlarni 
birlashtirish uchun qichqa cho`yyan sterjnlar o`rib kiritiladi. Betonning qotishidan 
keyin sterjenlarning chiqib qolgan qismlari kesib tashlanadi. Plastik еlektrodlar 
asosan plita va devorlarni qizdirish uchun, qichqa sterjenlar – balka va kolonnalar 
uchun ishlatiladi.
Betonda muzlashga qarshi tavsiya еtiladigan qo`shimchalar 
(suvsiz tuz hisobida)