O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Byudjet chegarasi – ma’lum qiymatdagi tovar miqdorini xarid qilish uchun 
umumiy xarajatlarning daromadga teng bo‘lishini ko‘rsatadi. Byudjet chegarasi 
iste’molchi uchun qaysi tovarlar guruhi ko‘proq nafliroq ekanligini ko‘rsatadi.
Turli iste’mol tovarlari va xizmatlar to‘plamlari va byudjet chizig‘i 
Turli 
tovarlar to‘plami 
Oziq-ovqat 
(F) 
Kiyim (C) 
Umumiy 
sarflar, dollar 
A 
0 
20 
40 
B 
10 
15 
40 
C 
20 
10 
40 
D 
30 
5 
40 
E 
40 
0 
40 
4. Iste’molchining optimal tanlovi 
Iste’molchi nimani afzal ko‘rishi va byudjet chegaralanishini ko‘rib chiqildi, 
endi ayrim iste’molchilar har bir tovar turidan qanchasini xarid etish uchun ularni 

---

tanlab olishini ko‘rishimiz mumkin. Iste’molchilar o‘z tanlovini oqilona bajaradilar 
deb taxmin qilamiz. Bu bilan iste’molchilar mavjud va chegarali byudjetiga qarab 
tovarlarni o‘z ehtiyojlarini maksimal ravishda qondira oladigan qilib tanlaydilar. 
Iste’mol tovarlari va xizmatlar to‘plamining optimal tanlovi ikki talabga javob 
berishi lozim. Birinchidan, tanlov byudjet chizig‘ida bo‘lishi bo‘lishi mumkin. 
Ikkinchi muhim sharti, iste’mol tovarlari va xizmatlarning optimal to‘plami 
imte’molchilarga ular eng ma’qul ko‘rgan kombinatsiyada yetkazib berilishi lozim.
Iste’molchilik hatti-harakati qoidasi - bir tovarga sarflangan pul qiymati 
hisob-kitobining yuqori foydaliligi, boshqa tovarga sarflangan pul qiymatining 
yuqori foydaliligiga teng bo‘lsa optimumga intiladi. 
Iste’molchilik muvozanati iste’molchining byudjet harajatlari tarkibi, unga 
xarid qilingan jami iste’mol ne’matlari to‘plamidan katta umumiy foydalilikni 
ta’minlovchi holatdir. 
Iste’molchining yalpi nafliligini maksimallashtiruvchi tovarlar yig‘imi