O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 80000000 90000000 100000000 Operatsion xarajatlar Foizsiz xarajatlar
- 56100 Bank xizmatchilarining ish haqi va ular uchun qilingan boshqa xarajatlar
- 56500 Reprezentatsiya va xayriya - 56502 Reprezentatsiya va ko`ngilochar tadbirlar xarajatlari
- 56900 Daromad solig`ini baholash
- 3-jadval. “A” bankida o`tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalari to`g`risida 11 Ko`rsatkichlar
- Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
|
Operatsion xarajatlar Foizsiz xarajatlar Foizli xarajatlar 62, 50 9, 40 28, 10 61, 93 9, 06 29, 01 01.01.2013 01.01.2014 0 10000000 20000000 30000000 40000000 50000000 60000000 70000000 80000000 90000000 100000000 Operatsion xarajatlar Foizsiz xarajatlar Foizli xarajatlar 01.01.2013 01.01.2014 Yuqoridagi diagrammalardagi ma`lumotlardan bankning jami operatsion xarajatlari jami xarajatlari tarkibida yil boshida 62,5 % , ya`ni 71621757 ming so`m bo`lgan va yil oxiriga kelib 61,93 %, ya’ni 94779523 ming so`mga teng bo`lgani bizga ma`lum. Joriy yilda jami xarajatlar tarkibida foizli xarajatlar 28,10 %, foizli xarajatlar esa 29,01 % ni tashkil etgan.
Foizsiz xarajatlarni tekshirishda auditor quyidagi hisobvaraqlar qoldiqlariga e`tiborini qaratadi. - 55100 Vositachilik xarajatlari - 55300 Xorijiy valyutadan ko`rilgan zarar - 55600 Tijorat operatsiyalaridan ko`rilgan zarar - 55700 Qaram xo`jalik jamiyatlariga, qo`shma korxonalarga va sho`ba xo`jalik jamiyatlariga qilingan investitsiyalardan ko`rilgan zararlar - 55800 investitsiyalardan ko`rilgan zararlar - 55900 Boshqa foizsiz xarajatlar
Tijorat banklarida eng katta salmoqqa ega bo`lgan xarajatlar operatsion xarajatlar hisoblanadi. Operatsion xarajatlar quyidagi hisobvaraqlarda hisobga olinadi: 56100 Bank xizmatchilarining ish haqi va ular uchun qilingan boshqa xarajatlar - 56102 Ish haqi - 56106 Bank xizmatchilari uchun imtiyozlar - 56108 Asosiy rahbar xodimlarga mukofotlar - 56110 Tibbiy, stamotologik xizmatlar uchun va shifoxonada davolash xarajatlari - 56114 Ijtimoiy sug`urta bo`yicha badallar - 56118 Ijtimoiy himoya bo`yicha xarajatlar - 56122 Bandlik fondi va boshqa fondlar uchun badallar - 56195 Bank xizmatchilari uchun qilingan boshqa xarajatlar 56200 Ijara va ta`minot xarajatlari - 56202 Ijara to`lovi - 56206 Suv to`lovi - 56210 Elektr energiyasi va isitish tarmoqlari xarajatlari - 56214 Ta`mirlash va ta`minot xarajatlari - 56218 Qo`riqlash xizmati xarajatlari 56300 Xizmat safari va transport xarajatlari - 56302 Xizmat safari xarajatlari - 56306 Xizmat safaridagi kunlik xarajatlar - 56310 Bank mulkini qo`riqlash bilan bog`liq xarajatlar - 56314 Yoqilg`i xarajatlari 56500 Reprezentatsiya va xayriya - 56502 Reprezentatsiya va ko`ngilochar tadbirlar xarajatlari - 56506 A`zolik badallari - 56510 Xayr-ehson va xayriya xarajatlari 56600 Eskirish xarajatlari - 56602 Bank binosi va boshqa imoratlarning eskirish summasi - 56606 Investitsiya qilingan ko`chmas mulkning eskirish summasi - 56610 Transport vositalarining eskirish summasi - 56614 Mebel va jihozlarning eskirish summasi - 56616 To`lov kartochkalari bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish uskunalarining eskirish summasi - 56618 Nomoddiy aktivlarning eskirish summasi - 56622 Operatsion ijaraga berilgan asosiy vositalarning eskirish summasi - 56626 Ob`ektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi bo`yicha eskirish summasi - 56630 Ombordagi asosiy vositalarning eskirish summasi 56700 Sug`urta, soliq va boshqa xarajatlar - 56702 Yuridik va auditorlik xizmati xarajatlari - 56706 Maslahatchilar xizmati uchun to`lov xarajatlari - 56710 Sug`urta xarajatlari - 56714 Soliq(Foyda solig`idan tashqari) va litsenziyalar - 56718 Jarima va penya xarajatlari - 56722 Sud jarayonidagi aktivni sotib olish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlar - 56795 Boshqa operatsion xarajatlar 56800 Ko`rilishi mumkin bo`lgan zararlarni baholash - 56802 Kreditlar bo`yicha ko`rilishi mumkin bo`lgan zararlarni baholash 56900 Daromad solig`ini baholash - 56902 Daromad solig`ini baholash Banklar o`z operatsion xarajatlarini ularning bosh banki tomonidan bir yil uchun tasdiqlangan va xabar berilgan smeta assignovaniyalari doirasida amalga oshiradilar. Bankning operatsion xarajatlari smetasi bo`yicha kreditlarni bank rahbari tasarruf etadi. Bank rahbari bank bo`yicha buyruq chiqarib, smeta assignovaniyalarini tasarruf etish huquqini o`z muoviniga ishonib topshirishga haqlidir. Respublika banki raisi ham buyruq chiqarib smeta bo`yicha assigniyalarni tasarruf etish huquqini o`zining birinchi muoviniga berishi mumkin. Biroq, smeta bo`yicha assignovaniyalarni tasarruf etish huquqini boshqa shahsga berib qo`yish bilan bank raisini uning smeta intizomi ahvoli uchun qonunda belgilangan shaxsiy javobgarlikdan ozod qilmaydi. Smeta assignovaniyalari, shu jumladan kelgusi davrlar xarajatlari hisobidan mablag` sarflash uchun hujjatda kreditlar tasarruf etuvchisining ijozat imzosi bo`lishi shart. Bankning operatsion xarajatlari uchun ajratilgan smeta assignovaniyalari hisobot yilining 31 dekabrigacha amal qiladi. Tugagan yilda amalda qilingan barcha xarajatlar 31 dekabrgacha o`tkazilishi lozim. Bankning operatsion xarajatlari hisobi banklar tomonidan balansda quyidagi tegishli hisobvaraqlar yuritiladi: "Ish haqi va xodimlar uchun boshqa xarajatlar", "Ijara va saqlash", "xizmat safari va transport xarajatlari", "Ma`muriy xarajatlar" va shu kabilar. Bu hisobvaraqlarga faqat hujjatlar bilan tasdiqlangan va amalda qilingan xarajatlar kiritiladi. Kelgusi yillar smetalari hisobidan bankning operatsion xarajatlari uchun qilinadigan xarajatlar hisobi "Puli oldindan to`langan xarajatlar" hisobvarag`ida yuritiladi. Bu hisobvaraqqa yil oxirida ta`tilga ketadigan xodimlarga to`langan ish haqi, xususan kelasi yilga taalluqli to`lovlar, kelasi yil uchun gazetaga obuna bo`lish xarajatlari, kelgusi yillar smetalari hisobidan o`rni qoplanishi kerak bo`lgan ijaraga olingan binolarni kapital ta`mirlash xarajatlari summasi va shu kabilar o`tkaziladi.
Tijorat banklari daromadlari va xarajatlari auditi bo`yicha tuziladigan auditor hisoboti har bir filialda o`tkazilgan auditorlik tekshiruvidan keyin aniqlangan kamchiliklar, yo`l qo`yilgan xatoliklar va ularni to`g`rilash bo`yicha ko`rsatmalarni o`z ichiga oladi. Audit tekshiruvi natijalarini maxfiy saqlash bank uchun juda muhim hisoblanadi. Tijorat banklari daromadlari va xarajatlari auditi bo`yicha tuziladigan auditorlik hisoboti jami auditorlik hisobotining bir qismi hisoblanadi. Unda daromadlar va xarajatlarni hisobga olish, hisobda yuritish, foizlarni hisoblash kabi satrlar mavjud bo`ladi. Auditorlik hisoboti uch qismdan iborat bo`ladi. Kirish qismi Tahliliy qism Xulosa qismi Kirish qismida auditorlik tekshiruvlari qaysi sanalarda, bankning qaysi bo`limlarida, kimlar tomonidan o`tkazilganligi, balansning qaysi moddalari tekshirilganligi ko`rsatiladi.
Tahliliy qismda esa bankning daromadlari va xarajatlari miqdori, ularni hisobga olish va hisobda yuritishning o`ziga xos jihatlari, bankning daromadlari va xarajatlari to`g`ri hisoblanganligi, tegishli hisobvaraqda aks ettirilganligi, xatoga yo`l qo`ygan mas`ul shaxslar, ularni to`g`rilash muddati, xatoliklar yuzasidan bankka keltirilgan zarar miqdori kabi ko`rsatkichlar aks ettiriladi. Xulosa qismida bankning umumiy faoliyatiga baho beriladi va bankning faoliyati bo`yicha o`tgan yilga nisbatan erishilgan yutuqlar, kamchiliklar to`liq bayon etiladi. Xulosa faqatgina auditorlik qo`mitasi va u orqali bank Kengashiga taqdim etiladi.
Foizli daromadlar 898 560 898 560
0
Foizli xarajatlar 548 505 547 495
-1 010
Foizsiz daromadlar 462 750 462 750
0
Foizsiz xarajatlar 150 426 150426
0
Operatsion xarajatlar 360 495 360 496
1
Soliqlar 78 523 78 523
0
Ehtimoliy yo`qotishlarga qarshi maxsus zaxira 7 900 7 900
0
Jadvaldan ko`rinadiki, bankning foizli xarajatlarini hisoblanishida xatolik mavjud. Bu xatolik miqdori 1 011 ming so`mga teng bo`lgan. Ya`ni bosh hisobchi depozitlar uchun foizlar hisoblanishida va operatsion xarajatlarni hisoblashda xatolikka yo`l qo`yilganligini sezmagan. Auditor dasturni birma-bir ko`zdan kechiradi va xatoga yo`l qo`ygan bank xodimini topadi. Bizning jadvaldagi xatoga yo`l qo`ygan bank xodimi bankning omonat bo`limi nazoratchi buxgalteri bo`lib chiqdi. U mijozning 31 mln so`m omonatini dasturga kiritayotganda xatoga yo`l qo`ygan ekan. Bu bo`yicha dalolatnoma tuziladi va mijozga to`lanishi lozim bo`lgan 1 010 ming so`m to`lab berilishi lozim. Bank yordamchi buxgalteri
11 “A” tijorat banki auditorlik tekshiruvlari asosida tayyorlandi. tomonidan xodimlarning xizmat safari bo`yicha to`lanishi kerak bo`lgan 1 ming so`m mablag`i noto`g`ri hisoblanagan va buni bank xodimiga to`lashi zarur.
Bankda o`tkazilgan audit natijalari dalolatnomasi ikki nusxada tuziladi. Uning birinchi nusxasi filialda qoldirilsa, ikkinchi nusxasi bosh bankka olib boriladi. Bu nusxa bank Kengashiga taqdim etiladi. Bank Kengashi esa uni belgilangan tarzda ko`rib chiqadi va boshqaruvning tegishli departamentlaridan bu mauammoni hal qilishni talab qiladi. Bank departamenti bu talabni tegishli tarzda bajaradi va bajarilgan ishlar yuzasidan bank Kengashiga axborot beradi. Bu jarayon audit natijalari realizatsiyasi deb nomlanadi.
Bank auditida audit natijalari realizatsiyasi muhim ahamiyatga ega. Bank auditi natijalari realizatsiyasi bankda ishlamayotgan yoki xato ishlayotgan xodimlari topishda va ularga yordam berishda muhim ahamiyat kasb etadi. Unga tegishli department orqali ta`sir o`tkaziladi va yo`l qo`yilgan xatoliklarni to`grilash uchun maxsus topshiriqlar beriladi.
Bank auditi shunisi bilan muhimki, auditor tomonidan aniqlangan xato va kamchiliklar to`g`rilash uchun bank Kengashiga taqdim etiladi. Bank kengashi esa topilgan xatoliklarni to`grilash uchun bank boshqaruviga ko`rsatmalar beradi. Bu jarayon bankda yaxshi ishlamayotganlarni jazolash, ularga to`g`ri yo`l ko`rsatish, qilingan xatoliklarni qayta qilmaslikni o`rgatadi.
Xulosa
Tijorat banklari faoliyatiga real baho berish, aksiyadorlar va omonatchilar, kreditorlar va investorlarning bank faoliyati to`g`risida aniq, ishonchli ma`lumotlarga ega bo`lishlarida audit tekshiruvlari muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Audit olib borish tartibi qonunlar, hukumat qarorlari va idoraviy yo`l-yo`riqlar bilan tartibga solib boriladi. Mijozning moliyaviy holatini yaxshilash, investorlar, kreditorlarni jalb etishga yordam beradi, moliya, soliq va boshqa sohalarda maslahat beradi. Audit xulosasi barcha jismoniy va yuridik shaxslar uchun, hokimiyat va sud idoralari uchun huquqiy hujjat hisoblanadi. Tijorat banklarining audit xulosalari matbuotda e`lon qilinishi lozim. O`zbekistonda bank tizimi shakllanish davridayoq bank auditini xalqaro talablarga javob beradigan darajada tashkil etishga alohida e`tibor berildi. Hozirgi paytda tijorat banklari, avvalambor, Markaziy bank tomonidan diqqat bilan nazorat qilib borish obyekti sanaladiki, bu O`zbekiston Respublikasi “O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki to`g`risida”gi qonunda ham o`z ifodasini topdi. Qonunning 50-moddasida aytiladiki, Markaziy bank bank tizimi barqarorligini saqlab turish, omonatchilar va kreditorlarning manfaatlarini himoya qilinishini ta`minlash maqsadida banklar faoliyatini nazorat qiladi va tartibga solib boradi. Shuningdek, u bank operatsiyalarini amalga oshirish, buxgalteriya hisobi va bank statistik hisobotini yuritish, yillik hisobotlar tuzish yuzasidan banklar uchun majburiy bo`lgan qoidalarni belgilaydi. Bu qoidalar quyidagilardan iborat: Banklarning hisoboti va boshqa hujjatlarini olish hamda tekshirish, ularning faoliyati, shu jumladan operatsiyalari to`g`risida axborot so`rash va olish; Olingan axborot yuzasidan izoh talab qilish; Banklar, ularning filiallari va bank bilan uzviy bog`langan yuridik shaxslarning faoliyatini tekshirish hamda tartibbuzarlarga nisbatan sanksiyalar qo`llash; Banklarning ichki auditi bo`yicha qo`yiladigan talablarni belgilash; Bank nazoratining asosiy asosini banklarning o`zlari tomonidan tayyorlangan moliyaviy hisobot shakli yoki auditorlik firmalari tasdiqlagan ish faoliyatining moliyaviy ahvoli va rentabelligi haqidagi axborotlar tashkil etadi. Ko`pgina xalqaro me`yoriy hujjatlarda bank aktivlari va passivlarini noto`g`ri baholash, ular faoliyatining moliyaviy natijalari haqqoniy baholanishi zarurligi ta`kidlanadi. Biroq eng mukammal xalqaro standartlar ham tijorat banklarining real moliyaviy ahvoli va moliyaviy hisobotlardagi ma`lumotlar bilan mos kelmasligi mumkin. 1996-yilga kelib mamlakatimiz bank auditini yangi pog`onaga olib chiqish ishlari amalga oshirildi. Bunga asosiy sabab, mamlakatimizga kirib kelayotgan chet el investitsiyalarining ko`payishi edi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki Tijorat banklariga litsenziyalar berish va ular faoliyatini tartibga solish departamenti tarkibida “Auditni muvofiqlashtirish” bo`limi tashkil etildi. Daromadlar va xarajatlar auditining oldiga quyidagi vazifalar qo`yiladi: Daromadlar va ularning tashkil topish manbalarini to`g`ri, aniq va asoslangan holda hisobda aks ettirish; Foizlar bo`yicha daromadlar va xarajatlar tahlili, boshqa daromadlar va xarajatlar, olingan daromadlarning aniqligi va oqilonaligi tahlili, jumladan, hisobraqamlardagi mablag`larni xorijiy valyutaga konventirlash natijalari; Xarajatlarni tegishli hisobvaraqlarda, vaqtida aks ettirish; Daromadlar va xarajatlarni hisobga olishdagi kamchiliklarni oldini olish, kamchiliklar yuzaga kelganda qayerdan yuzaga kelganini izohlab berish. Bankning operatsion xarajatlari auditorning daqqat markazida bo`ladi. Yuqorida ko`rdikki, tijorat banklarida operatsion xarajatlar salmoq jihatidan eng yuqori o`rinda turadi. Operatsion xarajatlar doimo biror hujjat asosida amalga oshiriladi. Ularni kunlik hujjatlarga tikish asl nusxasiga asosan amalga oshirilishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. O’zbekiston Respublikasining 1995 yil 21 dekabrda qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki
to’g`risida” Qonuni.
2. O’zbekiston Respublikasining 1996 yil 25- aprelda qabul qilingan “Banklar va bank faoliyati to’g`risida” gi Qonuni. 3. O’zbekiston Respublikasining 2000 yil 26- mayda qabul qilingan “Auditorlik faoliyati to’g`risida” Qonuni (yangi tahriri). 4. "Respublikada bank auditi tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g`risida" (O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 24.07.1996 y. PF-1500-son Farmoni) . 5.“Auditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish hamda ular ko’rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarlikni oshirish to’g`risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 4 apreldagi PQ-615-sonli Qarori. 6. “Auditorlik tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini oshirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g`risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 2 iyuldagi PQ-907-sonli Qarori. 7. “2011-2015 yillarda Respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish, uning barqarorligini oshirish va yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g`risida “gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-1438-sonli Qarori . 8. Karimov I.A. “Bank tizimi ,pul muomalasi,kredit,investiyiya va moliyaviy barqarorlik to’g`risida”// Toshkent “O’zbekiston” Nashriyot-matbaa ijodiy uyi 2011 y. 9. Karimov I. A. 2014-yilning asosiy yakunlari va 2015-yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi, 2015 yil 17 yanvar. 10. “O’zbekiston Respublikasida banklar auditorlik tekshiruvi to’g`risida” Nizom (Yangi tahrirda)(Adliya Vazirligida 04.11.2000 y. N 982 raqam bilan ro’yxatga olingan, Markaziy bank tomonidan 20.06.2000 y. N 403 sonli qaror bilan tasdiqlangan . ).
11. "Tijorat banklarinig ichki auditiga Markaziy bank tomonidan qo’yiladigan talablar to’g`risida"gi Nizom (Adliya vazirligida 2000 yil 22 dekabrda 992-raqam bilan ro’yxatga olingan). 12. Ivanav A. A. “Внешний аудит как элемент банковского надзора. Бухгалтерия и банки” Moskva, 2000-y. 13. Muydinov. B.N. «Bank muassasalarida audit» Toshkent , 2004 y. 14. Navro’zova K . N. “Banklarda buxgalteriya hisobi va operastion texnika” o’quv qo’llanma. Toshkent, “Iqtisod- Moliya” 2010-y. 14. Norqobilov.S., Abdusalomova O. “Banklarda audit” Toshkent; “Ma’naviyat” 2005. 15. Qosimov X., Yugay L., Xoshimova A., Pardaev B., Abdunazarov B. “Auditorlik faoliyati bo`yicha uslubiy qo’llanmalar to’plami.” -Toshkent, 2010.- 320 b. 16. Surkova M.A, Leshina E.A, Bagdanova N.A, Ryabova M.A “Аудит банков” o`quv qo`llanma . Ulyanovsk 2009-yil. 17. Sheshukova T.G. Аудит: теория и практика применения международных стандартов: Учебное пособие. – M.: Финансы и статистика. 2005. – 179 b. Internet Saytlari:
www.cbu.uz
www.auditor.uz
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|