O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti budjet hisobi va davlat jamg’armalari fakulteti

3.2. Auditorlik faoliyati milliy standartlarini xalqaro audit standartlariga muvofiqlashtirish istiqbollari va muammolari

O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining jahon iqtisodiy

integratsiyasiga asta-sekin qo’shila borishi barcha sohada bo’lgani kabi auditorlik faoliyatida ham tub o’zgarishlarni amalga oshirishni taqozo etmoqda. Shu boisdan, auditni xalqaro talablarga muvofiq o’zgartirish keyingi vaqtlarda O’zbe iston uchun tobora dolzarb ishga aylanmoqda.

Bozor munosabatlarini jadallashtirishda respublikamizning jahon

bozoriga yanada chuqurroq kirib borishi iqtisodiy islohotlarni rivojlantirishni, iqtisodiy munosabatlarni yanada kengroq amalga oshirish uchun auditorlik faoliyatini xalqaro standatlarga moslashtirishni taqozo qilmoqda. Bu borada auditorlik faoliyatining milliy standartlari ishlab chiqilmoqda.

Hozirgi kunga kelib quyidagi auditning milliy standartlari tasdiqlangan:

• 
  auditni rejalashtirish
  

• 
  audit ishi sifatini nazorat qilish
  

• 
  auditorlik tekshiruvini hujjatlashtirish
  

• 
  muhimlik va auditorlik tavakkalchiligi
  

• 
  moliyaviy hisobotda bo’lgan boshqa ahborot
  

• 
  ma'lumotlarning kompyuter ishlovi (MKI) sharoitida audit
  

• 
  tahliliy taomillar
  

• 
  auditorlik tanlash
  

• 
  ekspert hizmatidan foydalanish
  

• 
  moliyaviy hisobotning chalkashliklari aniqlanganida auditorlik tashkilotining ish tutishi
  

53

• 
  auditorlik tekshiruvini o’tkazishda me'yoriy-huquqiy hujjatlarga rioya etishni tekshirish
  

• 
  ho’jalik yurituvchi sub'ekt faoliyati bilan tanishish
  

• 
  auditorlik dalillari
  

• 
  aloqador shaxslar o’rtasida bitimlar bo’yicha auditorlik dalillarini olish taomillari
  

• 
  moliyaviy hisobot tuzilgan sanadan keyingi hodisalar
  

• 
  boshqa auditor ishi natijalaridan foydalanish
  

• 
  auditorlik hisoboti va moliyaviy hisobot to’g’risidagi auditorlik hulosasi
  

• 
  mahsus savolni tekshirish natijalari bo’yicha auditor hisoboti
  

• 
  auditorlik tashkilotlarining kasbga doir hizmatlari
  

O’zbe iston Respublikasi auditorlik faoliyatining 3, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 13,

14, 16-son milliy standartlari «Auditorli faoliyati to’g’risida»gi O’zbe iston

Respublikasi qonuni, O’zbe iston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 10 iyundagi «Oliy Ma lisning XIV sessiyasida O’zbe iston Republikasi Prezidentining ma'ruzasida keltirilgan asosiy qoidalarni amalga oshirilishi chora-tadbirlari to’g’risida»gi 296-son qarori asosida ishlab chiqilgan va ular O’zbe iston Respublikasida auditorlik faoliyatini me'yoriy jihatdan tartibga solish unsuri bo’lib hisoblanadi.

O’zbe iston Respublikasi auditorlik faoliyatining 25, 31, 50, 55, 56, 60,

70, 80, 90-son milliy standartlari					«Auditorli		faoliyati to’g’risida»gi
O’zbe iston	Respublikasi			qonuni,	O’zbe	iston	Respublikasi	Vazirlar
Mah amasining		2000	yil	22	senyabrdagi		«Auditorli	faoliyatini
takomillashtirish va auditorlik				tekshiruvlari rolini oshirish to’g’risida» 365-son
qaroriga asosan ishlab chiqilgan va ular O’zbe						iston Respublikasida auditorlik
faoliyatini me'yoriy tartibga solish elementi hisoblanadi.
Respublikamizda			auditorlik faoliyatining 10 dan ortiq standartlari ishlab
chiqilgan.	Ushbu	standartlar O’zbe			iston	Respublikasi Adliya		vazirligi

tomonidan tasdiqlangan va amaliyotga joriy qilingan. O’zbe iston Respublikasi

54
Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan auditorlik faoliyatining milliy standartlari respublikamizda auditorlik faoliyatini yuritishda muhim me'yoriy hujjat hisoblansada, ammo ushbu me'yoriy hujjatlarning ishlab chiqilishida talaygina muammolar mavjud.

O’zbe iston Respublikasida qabul qilingan va qabul qilinayotgan auditorlik faoliyatining milliy standartlarida uchraydigan eng katta kamchiliklardan biri - bu mazkur standartlar asosan xalqaro standartlardan huddi nusha ko’chirgan holatdagidek ishlab chiqilgan. Ma'lumki, respublikamizda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda o’zimizga hos va o’zimizga mos yo’lni tanlaganmiz. Shu boisdan barcha faoliyat turlarida qonuniy asoslarni barpo etar ekanmiz, avvalo, mana shu jihatni inobatga olishimiz lozim. Bu boradagi ishlarni yoritib berish maqsadida audit ishi sifatini nazorat qilishga bag’ishlangan xalqaro va milliy standartlarning farqli va o’xshash tomonlarini solishtirib chiqish maqsadga muvofiqdir.

«Audit ishi sifatining nazorati» nomli xalqaro standart buhgalterlar xalqaro federatsiyasi doirasida faoliyat yuritayotgan xalqaro auditorlik qo’mitasi tomonidan ishlab chiqilgan. U auditorli standartlari tizimining «Vazifalar» bo’limiga 220-raqam bilan kiritilgan. hozirgi paytda O’zbe istonda «Auditor ishi sifatining nazorati» Moliya vazirligining 1999 yil 4 avgustdagi 62-son buyrug’i bilan tasdiqlangan. Bu standartlarni bilish va ularni qo’llanilishi amaliyotida auditorlar va auditorlik tashkilotlarining malakaviy darajasini ko’rsatadi.

Shunga asosan aksariyat auditorlik firmalari, ayniqsa, yirik firmalar bu standartlardan keng foydalanmoqda va tekshirish uchun Shartnoma, audit bitimlari tuzishda shu standartga asoslanmoqda.

Xalqaro ta ribani o’rganish maqsadida, shuningde uni O’zbe istonda auditorlik faoliyatiga tatbiq qilish sababli milliy va xalqaro standartlarning talablarini qiyoslash juda muhimdir.

55

Jarayonlarning tartibi

Tashkilot

rasmiylashtirilishi

yagonaligi

Xalqaro audit tizimi

quyidagilarni nazorat qilishga

yo’naltirilgan

Auditorlik faoliyati Auditorlik tekshiruvlarini

o’t azish

natijalari