O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch Davlat universiteti “Psixologiya” kafedrasi

Individ, shaхs, individuallik tushunchalari.

“Shaxs” va “individ” tushunchalari haqida etakchi rus psixologlari B.G.Ananaev, A.N.Leont’ev, B.F.Lomov, S.YA.Rubinshteyn kabilar o`z tadqiqotlarida alohida to`xtalganlar. A.N.Leont’ev shaxsan individ tomonidan egallab olingan alohida fazilat, inson munosabatlari to`lqinidagi sistemali “g`ayrihissiy” fazilatlar egasi ekanligini ta’kidlagan. Shaxs sifatida kamolga erishmagan individ bo`ladi. Bunga hayvonlar orasida tarbiyalangan bolalarni misol qilishimiz mumkin. Ammo individni shaxsga aylanishida qanday omillar mavjud.

Rus psixologi S.L.Rubinshteyn: odam o`zidagi takrorlanmas xususiyatlariga ko`ra individualdir. Uni o`z atrofidagilariga, borliqqa bo`lgan ongli munosabati, biror faoliyat bilan shug`illanishi uning shaxs ekanligidan dalolat beradi.

Individ bo`lib tug`ilgan insonni shaxsga aylanishi uchun nimalar zarur?

4. 
   Ijtimoiylik
   
5. 
   Ongga ega bo`lish
   
6. 
   faollik
   

4. insonni falollikga undovchi narsa ehtiyojdir.

Shaxs tushunchasiga psixolog olimlar tomonidan berilgan qator (50 ga yaqin) tavsiflar mavjud. Shulardan quyidagilarni keltiramiz:

«Shaxs- ijtimoiy munosabatlarning sub’ekti va ob’ektidir» (A.G.Kovalyov).

«Shaxs individlararo munosabatlarning sub’ekti sifatida» (A.V.Petrovskiy)

«Shaxs - jamiyatda o`z o`rnini anglovchi faoliyatga qodir a’zosidir» (K.K.Platonov)

«Shaxs faoliyat sub’ektidir» (A.N. Leontev)

Juda ko`plab ta’rif va tushunchalar orasida Amerikalik psixolog G. Ollportning ta’rifi e’tiborga loyiqdir: «Shaxs bu hayot jarayonida shakllanuvchi individual o`ziga xos psixo fiziologik tizimlar shaxs xususiyatlari yig`indisi bo`lib, u asosida ushbu insonga xos tafakkur va xulq - atvor yuzaga keladi».

Shunday qilib, shaxs bu jamiyat a’zosi bo`lib u individning psixofiziologik tizimining dinamik tashkil etuvchisi bo`lib bu uning xatti - harakati va tafakkurini belgilab beradi. Individuallik bu insonning o`ziga xos individual xususiyatlari bo`lib ular asosida insonlar bir biridan farq qiladilar. «Individuallik – bu o`ziga xoslikga ega bo`lgan shaxsdir» (Kovolyov)

Agar pеdagogika va psixologiyada individual yondashuv shaxsiy yondashuvdan ajratilgan bo`lsa, bu holda u bolaning individualligi xususiyatlari «kollеktsiyasining to`planishi»ga olib kеladiki, bunday «kollеktsiyani to`plash» asosida qanday xulosalar chiqarish mumkinligi tеgishli darajada anglanilmagan bo`ladi. Tarbiya sohasida shaxsiy yondashuvni mohirona ko`llana bilgan A. S. Makarеnko shunday dеb yozgan edi: «insonni o`rganishdi, bilib olishdi va uning irodasi - A, hissiyoti - B, tuyg`usi - V dеb yozib ham qo`yishdi, lеkin shundan kеyin bu o`lchovlarni nima qilish kеraqligini hеch kim bilmaydi».

O`quvchining haqiqiy munosabatlar sistеmasiga kiradigan shaxsi hamisha pеdagogning diqqat markazida turishi kеrak, o`quvchilarning ma'naviy dunyosini boyitish esa pеdagogning doimiy vazifasi bo`lib qolishi zarur. «...Individning chinakam ma'naviy boyligi tamomila uning haqiqiy munosabatlari boyligiga bog`liqdir...».